Emancipatie niet langer het belangrijkste doel van het onderwijs

Sinds een paar weken laat minister Van der Hoeven zien wat voor bestuurder zij is. Het onderwijs moet niet langer zwakkeren emanciperen, maar zich aan de praktijk aanpassen.

Tweede-Kamerlid Arie Slob (ChristenUnie) was het, net als de rest van de Tweede Kamer, ook opgevallen. Sinds kort heeft minister Van der Hoeven (Onderwijs, CDA) ,,een heel krachtige bestuursstijl ontwikkeld'', zei hij tijdens de behandeling van de Onderwijsbegroting in de Tweede Kamer, deze en vorige week.

Lange tijd wist bijna niemand wat minister Van der Hoeven eigenlijk wilde; Maar daar is verandering in gekomen. Twee weken geleden had zij slechts één dag nodig om een streep te halen door de vernieuwingen die het onderwijs de afgelopen tien jaar beheersten.

In de Tweede Kamer presenteerde ze begin deze maand een voorstel om de tweede fase in de bovenbouw van het havo en vwo drastisch te verlichten. Diezelfde dag schoot Van der Hoeven en passant de basisvorming af. Volgens haar moeten vmbo-leerlingen in de onderbouw niet langer hetzelfde verplichte vakkenpakket volgen als leeftijdgenoten in het havo en vwo. De overheid moet de verschillen van leerlingen erkennen, vindt Van der Hoeven, in plaats van gelijkheid opleggen.

Een dag daarvoor zei ze bovendien dat ze zich voortaan neerlegt bij het bestaan van zwarte scholen. De overheid moet niet langer de segregatie in het onderwijs als probleem zien, zei ze, maar achterstanden bestrijden. Ouders hebben een vrije schoolkeuze, herhaalde ze nog maar eens bij de behandeling van de Onderwijsbegroting.

Een groter contrast met haar voorganger, staatssecretaris Adelmund, is nauwelijks denkbaar. Die barstte ooit in de Kamer in snikken uit omdat de segregatie haar zo aan het hart ging. Van der Hoeven verdedigde deze week met verve haar plan om ruim eenvijfde van het budget voor het bestrijden van achterstanden van allochtone leerlingen te bezuinigen.

Jarenlang werd het ministerie van onderwijs gedomineerd door PvdA-bewindslieden Wallage, Ritzen, Netelenbos, Adelmund die het idee hadden dat het onderwijs de emancipatie moest bevorderen van bevolkingsgroepen met achterstanden. Daarom moest iedere leerling gelijke kansen krijgen.

Ze hadden er veel voor over om hun idealen tot werkelijkheid te maken. De afgelopen tien jaar waren dan ook de jaren van de grote onderwijsvernieuwingen. Het begon met het idee van de middenschool, later uitgewerkt tot basisvorming. In de eerste klassen van de middelbare school moesten alle leerlingen eenzelfde lesprogramma volgen van vijftien vakken. Op die manier werd de schoolkeuze uitgesteld. De basisvorming bleek te makkelijk voor slimme leerlingen en te moeilijk voor zwakkere.

Na de basisvorming volgden vanaf 1998 de tweede fase en het studiehuis, de onderwijsvernieuwing in de hoogste klassen van havo en vwo. De `vakkenpakketten' verdwenen en in plaats daarvan kwamen vier profielen met ieder zo'n veertien of vijftien vakken. De bedoeling was dat het voortgezet onderwijs beter zou aansluiten op het hoger onderwijs. Het studiehuis, zo bleek, was zwaar voor veel scholieren en enorm versnipperd. Na een scholierenstaking in 1999 verlichtte toenmalig staatssecretaris Adelmund het vakkenpakket. Er zouden nog vele aanpassingen volgen.

Kort na het studiehuis werd het vmbo ingevoerd waarbij mavo en vbo werden samengevoegd. De bedoeling was weer om ook de zwakkere leerlingen, die voordien naar het speciaal onderwijs gingen, een zo goed mogelijke opleiding te bieden. Al snel bleek dat het vmbo te zwaar was voor een substantiële groep leerlingen. Bovendien kampte het vanaf het begin met het imago van `afvalputje van het onderwijs'.

Lang was onduidelijk welke plannen CDA-er Van der Hoeven tegenover de sociaal-democratische mega-vernieuwingen zou zetten. Een jaar lang hield zij zich op de vlakte. De afgelopen twee weken bleek dat de ideologie van Van der Hoeven vooral is gericht op de bestáánde situatie, niet op een ideale. De overheid moet zich aanpassen aan de praktijk die gegroeid is, niet andersom, zei zij.

Zijn er te weinig leraren? Dan verlagen we de eisen voor zij-instromers uit het bedrijfsleven en accepteren we dat scholen hun kinderen nog maar vier dagen lesgeven. Werkt de basisvorming niet goed? Dan schaffen we die af.

Maar tegelijk heeft de aanpak van Van der Hoeven een centralistisch karakter. Zij laat scholen hun eigen problemen oplossen, maar vergroot de controle op scholen, met name in het islamitisch en particulier onderwijs. Het liefst had zij vierjarige kleuters getoetst, om aan het einde van de basisschool te kunnen nagaan wat zij hebben geleerd zodat daaraan de schoolkwaliteit af te meten is.

Zij liet leraren, schooldirecteuren en lobby-organisaties maanden meedenken aan een nieuw plan voor de tweede fase, maar legde tot verrassing van de hele Tweede Kamer een zelfbedacht plan op tafel. En zij zegt wel dat scholen zélf plannen moeten bedenken om de achterstanden van allochtone leerlingen te bestrijden, maar schaft de subsidie voor onderwijs in allochtone talen af.

In de Tweede Kamer heeft Van der Hoeven, nu zij eindelijk heeft laten zien waar zij staat, het alleen maar moeilijker gekregen. De kleutertoets is unaniem verworpen, evenals de vierdaagse schoolweek. Haar eerste voorstellen om de tweede fase aan te passen, haalde evenmin een meerderheid. De PvdA verweet haar bij de begrotingsbehandeling dat haar alternatief voor grote vernieuwingen ,,een politiek van laissez-faire'' is geworden.

En van de autonomievergroting van scholen, vindt de oppositie, komt maar bar weinig terecht. Margot Kraneveldt (LPF) zei tijdens de begroting: ,,De minister heeft het over de vrijheid voor scholen om mee te praten, maar verzint tijdens de plaspauze van een debat een nieuw plan voor de tweede fase. Wat is er over van de kreet `luisteren naar het veld?''' Haar collega Vergeer (SP): ,,De zogenaamde autonomievergroting komt er op neer dat scholen pagina's vol rapporten moeten schrijven om zich voor van alles te verantwoorden.''
Valk, Guus, Kamerman, Sheila

Bron: NRC Handelsblad