Bron: Nederlands Dagblad

door onze redacteur Marc Janssens

DEN HAAG - De vrijheid van meningsuiting is zo'n groot goed, dat iedereen daarmee zorgvuldig dient om te gaan. Theo van Gogh deed dat niet, vindt André Rouvoet. ,,Hij provoceerde en overschreed bewust grenzen. Als iedereen dat zou doen, wordt de vrijheid van meningsuiting in een samenleving onhoudbaar.''

Als een van de weinige politici is ChristenUnie-leider André Rouvoet terughoudend om na de moord op Van Gogh deze te prijzen als voorvechter van de vrijheid van meningsuiting. Niet dat de columnist en filmmaker de moordaanslag ook maar enigszins aan zichzelf te wijten heeft, stelt Rouvoet nadrukkelijk. Maar met zijn uitlatingen zocht Van Gogh wel grenzen op en wilde die zelfs overtreden.

,,Uitgangspunt is natuurlijk dat iedereen in Nederland moet kunnen zeggen wat hij vindt, zonder geweld te vrezen. Maar de vrijheid van meningsuiting kent wel haar grenzen. Die worden allereerst door de rechtsstaat bepaald: je mag niet beledigen, niet discrimineren en niet kwetsen. Van Gogh zocht die grenzen voortdurend op en ging er het liefst overheen. Hij trapte moslims bewust op hun ziel door over hen te spreken als over 'geitenneukers'. Hij liet zich laatdunkend uit over christenen en wenste een collega-politicus van mij kanker toe. Als je zo met de vrijheid van meningsuiting speelt, is dat heel riskant. Als iedereen roept wat er in zijn hoofd opkomt, staat die vrijheid op de tocht. Een samenleving waarin dat gebeurt, is onhoudbaar geworden.''

Rouvoet benadrukt dat Van Gogh daarmee de moordaanslag niet over zich heeft afgeroepen. Verbaal geweld mag nooit tot fysiek geweld leiden. ,,Ik ben heel terughoudend om die lijn te leggen, omdat er geen begin van begrip voor geweld kan zijn. Maar het is van groot belang dat we met onze grondrechten zeer zorgvuldig omgaan. Dat geldt voor de vrijheid van meningsuiting, maar ook voor de vrijheid van godsdienst. Als ik met het beroep op de godsdienstvrijheid me bewust kwetsend over mensen uitlaat, zet ook ik dat grondrecht op het spel. We kunnen daarmee niet zorgvuldig genoeg omgaan.''

Buttiglione

Vanwege zijn kritiek op de wijze waarop Van Gogh met de vrijheid van mening omging, wil Rouvoet zich dan ook niet scharen bij de vele politici die de filmmaker prijzen als voorvechter van het vrije woord. De ChristenUnie-politicus ziet een bepaalde selectiviteit bij deze groep politici. ,,Ik moet constateren dat degenen die het nu opnemen voor het vrije woord, in de afgelopen week de opvattingen van kandidaat-eurocommissaris Buttiglione op voorhand als discriminatie van de hand wezen. Dat kan helemaal niet, want opvattingen zijn nooit discriminerend. Gedrag is dat wel. Je kunt niet iemand uitsluiten van een bepaalde politieke functie, alleen omdat je het met hem oneens bent. Terecht heeft Frits Bolkestein daarom gezegd dat we hier raken aan de vrijheid van ideeën. Het massaal opkomen voor het vrije woord naar aanleiding van de moord op Van Gogh vind ik niet te rijmen met het brede verzet tegen Buttiglione.''

Rouvoet meent dat voorvechters van het vrije woord door de mand vallen als ze dat alleen doen wanneer ze zich bij de geuite opvattingen thuisvoelen. Deze voorvechters moeten ook opkomen voor gelovigen als Buttiglione. ,,Echte tolerantie kan nooit selectief zijn en wordt juist zichtbaar wanneer het opvattingen betreft die je verwerpt. Het verdedigen van een grondrecht als de vrijheid van meningsuiting, betekent dat je niet alleen op je eigen rechten gaat staan, maar ook op die van anderen. Dat vraagt om moed, juist omdat je het met hen zo oneens bent.''

Dat die verdraagzaamheid richting gelovigen, christenen en moslims, afneemt, is zorgelijk, vindt Rouvoet. Dat was zichtbaar bij de kritiek op Buttiglione maar ook bij de discussie over het blaadje Expreszo dat homoseksualiteit bespreekbaar wilde maken. ,,Er is een afnemend begrip in de samenleving voor wat mensen met een religieuze overtuiging bezighoudt. Veel mensen hebben er gewoon geen affiniteit meer mee. Maar er is ook een onderstroom voelbaar waarin elke orthodoxe geloofsopvatting verdacht begint te worden. Natuurlijk kunnen we niet scherp genoeg zijn op extremisme, dat bij sommige moslims voortkomt uit fundamentalistische overtuigingen. Daarin wil ik niet naïef zijn. Maar daarmee is het islamitisch geloof zelf niet het probleem. Ik stel vast dat veel mensen orthodoxie, fundamentalisme en extremisme gewoon op één hoop gooien. Dat raakt de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging van hen die 'recht in de leer' willen zijn. Op deze manier kunnen mensen terughoudend worden in het naar buiten brengen van hun diepste overtuiging. Christenen kunnen voorzichtig worden in het uiten van de 'orthodoxe leer'. Die ontwikkeling vind ik zorgelijk.''

Politici die op de bres springen voor de vrijheid van meningsuiting, moeten veel meer oog krijgen voor die negatieve ontwikkeling, vindt Rouvoet. ,,Als minister Verdonk hardop zegt dat ze blij is dat moslims minder orthodox worden en dat de secularisatie in de islam toeneemt, dan is dat heel raar. Alsof een geloof voor een samenleving acceptabel is, wanneer het een Verlichting heeft meegemaakt.''

De moord op Van Gogh kan deze negatieve ontwikkeling versterken, vreest Rouvoet. ,,Sommige mensen zullen denken: zie je wel dat een fundamentalistisch geloof tot dit soort daden aanzet. Het is daarom van groot belang dat mensen onderscheid weten te maken tussen orthodoxie en extremisme. Want anders zal de ruimte voor een godsdienstige overtuiging in de samenleving verder onder druk komen te staan.''