Voorzitter. Mijn fractie vindt het een goede zaak dat wij met elkaar intensief spreken over de examens die een sluitstuk van een opleiding zijn. Met de staatssecretaris zijn wij het eens dat er geen twijfel mag zijn over de kwaliteit van de examens. De basiskwaliteit moet verzekerd zijn. De waarde van het examen moet geborgd worden. Het is goed dat de staatssecretaris zich daarvoor inzet en dat zij afspraken heeft gemaakt met onder andere de VO-raad.

            Wij begrijpen ook de bijzondere aandacht voor de verhouding tussen het schoolexamen en het centraal schriftelijk examen en de tweede correcties. In het debat over het rapport van de commissie-Dijsselbloem is dat eerder aan de orde geweest. Over de verhouding tussen schoolexamen en centraal schriftelijk examen heeft de commissie vergaande aanbevelingen gedaan. In eerdere debatten heb ik steeds aangedrongen op maatwerk. Als je merkt dat er te grote verschillen zijn tussen een schoolexamen en het centraal schriftelijk examen, dan moet daar aandacht voor zijn. Uit eigen ervaring weet ik dat daar op scholen altijd aandacht voor is. Ook scholen zelf doen daar onderzoek naar. Het is ook goed dat de inspectie ernaar kijkt. De escalatieladder is een heel goed middel om gericht te kijken. Soms kunnen er redenen zijn voor een wat groter verschil. Soms is er duidelijk wat aan de hand en moet er actie worden ondernomen. Wij moeten ervoor oppassen dat wij een beeld schetsen dat er maar wat aangerommeld wordt met schoolexamens en dat scholen daar heel erg verkeerd in bezig zouden zijn. Waar er wel te grote verschillen zijn, moet er gewoon worden opgetreden. Maatwerk dus.

            Wij steunen de pilots op het punt van de tweede correctie. Het hoort er gewoon bij dat docenten dat doen, maar de taaklast van de ene docent is wel vele malen groter dan die van een ander. Een aantal vakinhoudelijke verenigingen heeft een pleidooi gehouden voor meer tijd voor een aantal vakken. Wat is de reactie van de staatssecretaris daarop?

De heer Jasper van Dijk (SP): Ook de AOb heeft aangegeven dat er echt meer tijd nodig is voor de tweede correctie. Komt de heer Slob met een voorstel?

De heer Slob (ChristenUnie): Wij zijn in overleg met de regering. Ik vind dat de staatssecretaris de ruimte moet hebben om te reageren op de ervaringen van de vakinhoudelijke verenigingen. Ik herken het uit mijn eigen periode in het onderwijs. Het is van belang dat wij ervoor zorgen dat de tweede correctie goed plaatsvindt. Ik heb ooit drie leerlingen kunnen behoeden voor een onvoldoende, omdat de eerste corrector veel meer met andere dingen bezig was en zijn werk gewoon niet goed gedaan had. Dat soort dingen moeten wij gewoon voorkomen. Ook de kwaliteit van een tweede correctie moet goed zijn. Als het nodig is, moet er meer tijd voor worden gegeven. Het is iets wat binnen de scholen goed georganiseerd moet worden. Op het moment dat de examens afgelopen zijn, zie je dat nogal wat docenten voor allerlei andere dingen worden ingezet. Ook de scholen zelf moeten ruimte creëren voor het op een goede wijze kunnen uitvoeren van een tweede correctie.

De heer Jasper van Dijk (SP): Dat laatste vind ik een beetje jammer. Eerst legt u het probleem wel degelijk neer bij de staatssecretaris, hetgeen ik terecht vind. Er is tijdgebrek; dat is onderzocht. En nu zegt u weer dat het eigenlijk aan de scholen is om het uit te zoeken.

De heer Slob (ChristenUnie): Ik geef aan dat er twee kanten aan deze zaak zitten. Bij de SP is de horizon vaak behoorlijk eendimensionaal, maar ik vind dat wij beide aspecten in ogenschouw moeten nemen. Laten wij daar met de staatssecretaris over in gesprek gaan.

            Wij steunen de staatssecretaris bij de positionering van het centraal schriftelijk examen ten opzichte van het schoolexamen. De staatssecretaris zegt dat leerlingen uitgedaagd moeten worden om al hun talenten te benutten, ook voor de gehele examenperiode. Na een goed cijfer voor het schoolexamen moeten zij niet wegzakken. Ik ben nog steeds beducht voor een aantal ongewenste effecten. Van de staatssecretaris hoor ik graag hoe zij deze effecten heeft afgewogen. Het luistert nauw.

            Voor Nederlands, Engels en wiskunde mag slechts één 5 worden gehaald. Is hierbij rekening gehouden met calculerend gedrag bij leerlingen? Dat geldt ook voor de scholen. Wellicht gaat men in de schoolonderzoeken veel meer examenstof stoppen om op die manier alvast een voorbereiding op het centraal schriftelijk examen te hebben. In het totale aanbod zou dat een versmalling betekenen, hetgeen heel jammer zou zijn. Bij het cijfer voor het centraal schriftelijk examen wordt de cesuur aangepast aan de hand van de resultaten. Wat gaat dat betekenen? In de debatten over het rapport van de commissie-Dijsselbloem heb ik gevraagd naar de gevolgen voor allochtone leerlingen. Natuurlijk moeten ook zij Nederlands op een hoog niveau kunnen afsluiten, maar ik ben beducht voor meer gezakte leerlingen in deze doelgroep. Wij lopen zelfs het risico dat wij een categorie leerlingen gaan kwijtraken en dat deze leerlingen op een lager niveau terechtkomen dan strikt noodzakelijk is als je kijkt naar hun resultaten in vervolgopleidingen. Zijn daar cijfers over beschikbaar? Betekenen onvoldoendes op deze vakken dat leerlingen in vervolgopleidingen slecht scoren? Tot slot vraag ik aandacht voor leerlingen met dyslexie. Zij zouden hier ook extra door in problemen kunnen komen.

Mevrouw Besselink (PvdA): Voor mensen die moeite hebben met de Nederlandse taal kan het inderdaad extra ingewikkeld worden. Ik wil vasthouden aan de eis dat men Nederlands beheerst als men een diploma wil halen. Waar ligt volgens de heer Slob de verantwoordelijkheid om het niveau van de taal op te krikken?

De heer Slob (ChristenUnie): Ik denk dat alle voorstellen gesteund moeten worden om de kwaliteit van het Nederlands in het hele traject te versterken. Daar moeten wij met volle kracht mee doorgaan. Het zal voorkomen dat leerlingen in de eindfase al te grote problemen krijgen met deze strenge cesuur.

            Scholen moeten hierop voorbereid worden. Als wij de inhoud met name rond deze vakken in het voortraject willen versterken, moeten daarvoor voldoende middelen worden uitgetrokken. Dat moet uiteindelijk bij de examens, bij het sluitstuk, tot uitdrukking komen. Als het niet goed aansluit, hebben wij straks een hoop ellende op ons bordje liggen. Hoe goed heeft de staatssecretaris de voorstellen doordacht?

Mevrouw Dezentjé Hamming-Bluemink (VVD): Onlangs kreeg ik een e-mail van iemand die zelf dyslectisch is en die het idee had dat zijn kinderen op school niet goed konden meekomen omdat zij ook dyslectisch waren. Daar kreeg hij wat lacherige reacties op. Op eigen kosten heeft hij vervolgens zijn kinderen laten testen. Toen bleek dat ze allebei twee jaar leerachterstand in taal hadden. Ik vind dat verschrikkelijk. Dyslexie moet veel eerder gesignaleerd worden, en dan komt passend onderwijs aan de orde. Wordt dyslexie wel voldoende op scholen herkend? Kunnen wij dat met toetsen beter naar voren halen?

De heer Slob (ChristenUnie): Als vader van vier dyslectische kinderen, de een nog erger dan de ander, herken ik wat u hier zegt. Als één ding belangrijk is, is dat het in de eerste groepen van het basisonderwijs herkend wordt. Wij hebben al veel gesproken over het toetsen van leerlingen in het basisonderwijs. Als scholen dat door het onderwijs heen op een goede manier organiseren, komt het veel eerder onder de aandacht. Dan kan gerichte steun worden gegeven en kan er heel veel aan worden gedaan. Mijn oudste twee kinderen zitten inmiddels in het hoger onderwijs, dus je kunt best doorgroeien. Maar dyslectische kinderen zullen altijd een aantal belemmeringen hebben. Als het belemmeringen zijn die eigenlijk niet nodig zijn -- ik denk aan de eisen die nu voor het centraal schriftelijk examen worden doorgevoerd -- moeten wij gericht denken over de mogelijkheid van een uitzonderingsbepaling.