Datum:             21 september 2011

De heer  Slob (ChristenUnie):

Voorzitter. Dit wordt een zware tijd. Dat ging door mij heen toen ik eind augustus in het zuiden van Ethiopië was en die duizenden en duizenden vluchtelingen in UNHCR-opvangkampen zag. Wat een ongelooflijk groot menselijk leed. Dit wordt een zware tijd. Dat beseft ook de vader van twee zorgbehoevende zonen die mij aan het begin van deze week mailde dat hij vanwege de huidige kabinetsplannen niet meer weet hoe hij zijn gezin moet onderhouden. Dit wordt een zware tijd. Dat beseffen ook de pleegouders van een groot aantal kinderen, met wie mijn fractie dit weekend contact kreeg. Als de huidige pgb-plannen van het kabinet doorgaan, zijn zij heel bang dat zij de aan hen toevertrouwde pleegkinderen niet meer in hun huis kunnen blijven opvangen.

Er is veel onzekerheid in onze samenleving. Er zijn mensen die de opstekende storm, waarover minister De Jager gisteren sprak, op zich af zien komen. Mensen die niet precies weten wat er gaat gebeuren, maar wel dat de nu al beperkte middelen die zij hebben om zich tegen deze storm te beschermen, tekort zullen schieten. Mensen die ook bang zijn dat deze middelen hen nog verder zullen worden ontnomen. Zo'n tijd vraagt om een kabinet dat er staat, om alertheid, daadkracht en leiderschap. Er moet vertrouwen worden gewonnen. Burgers moeten worden meegenomen in de keuzen die het kabinet maakt. Juist in een tijd als deze komt het er dan op aan. Het kabinet pretendeert een vaste koers te varen, maar waar koersen wij op af? Wat betekent dit voor mensen, met name voor mensen die het sociale fundament onder zich voelen wegzakken? Die vader van die zorgbehoevende kinderen? Die pleegouders?

Wat is het grote verhaal, de langetermijnvisie, het vergezicht van dit kabinet, de stip aan de horizon die mensen in een tijd van onzekerheid weer vertrouwen kan geven? Ik heb die tot op heden gemist. Hoewel, de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik gisterenmiddag bij de presentatie van de Miljoenennota door de minister van Financiën voor het eerst weer wat ben opgeveerd.

In zijn woorden was namelijk iets terug te vinden van gepassioneerdheid en visie van het kabinet, waar ik en dit land al zo lang naar smachten. Na alle miscommunicatie en miscalculatie van de afgelopen tijd hebben we dit ook nodig. Ik roep de minister-president op om voor te gaan in dit grote verhaal. Hij gaf gisteren aan dat zijn kofferbak vol met visies ligt. Haal ze er dan uit! Laat langetermijnvisies zien die verder gaan dan alleen het terugkerende kabinetsrefrein dat de overheidsfinanciën weer op orde moeten worden gebracht. Dit is namelijk maar het halve verhaal. Spreek bijvoorbeeld hardop uit dat we met een schuldencrisis te maken hebben. Dit is een ongemakkelijke waarheid, maar het is wel de kern van het huidige probleem. We hebben niet alleen te maken met overheidsschulden, maar ook met schulden van banken en, niet te vergeten, van burgers. Geef toe dat we in de afgelopen decennia misschien wel veel te veel eenzijdig achter economische groei en winstmaximalisatie hebben aangejaagd met alle gevolgen van dien voor de schuldenlast en het grote beslag dat de westerse wereld op grondstoffen en energievoorraden heeft gelegd. Het roer moet om. Spreek banken aan op hun verantwoordelijkheid. Zorg dat de zaken- en nutsactiviteiten ook daadwerkelijk gescheiden gaan worden, zodat op financiële markten niet meer kan worden gestunt met het spaargeld van eerzame burgers. Spreek ook uit dat we terug moeten naar gezonde economische verhoudingen, dat we meer oog moeten hebben voor de kwaliteit van economische ontwikkeling en dat we terug moeten naar een uitgavenpatroon dat past bij wat er aan inkomsten binnenkomt. Dit geldt voor overheden, maar het geldt ook voor banken en voor particulieren.

Ik vraag het kabinet het komende jaar een groot aandachtsgebied te maken van de aanpak van de schulden. Wij hebben om het kabinet van dienst te zijn een actieplan opgesteld met tien punten om dit jaar aandacht aan te besteden. Het begint bij onze jongeren, die we al vroeg bewust moeten maken van de onwenselijkheid van het aangaan van schulden, en het eindigt bij de steunverlening aan landen in de eurozone. Voorzitter, ik overhandig dit plan graag via u aan het kabinet. Ik hoop morgen op een inhoudelijke reactie.

De voorzitter::

Ik neem aan dat er geen bezwaar tegen bestaat dat dit stuk ter inzage wordt gelegd bij het Centraal Informatiepunt van de Kamer.

(Ter inzage gelegd bij het Centraal Informatiepunt van de Tweede Kamer der Staten-Generaal.)

De heer  Slob (ChristenUnie):

Ook voor de collega's in de Kamer is er een exemplaar beschikbaar, als het goed is.

De heer  Van Haersma Buma (CDA):

Ik zie dat het snel in kleur wordt gekopieerd. Dit is een wonderbaarlijke vermenigvuldiging!

De heer  Slob (ChristenUnie):

Nee, we hebben met alles rekening gehouden. Zo hoort dat.

De heer  Van Haersma Buma (CDA):

Het verbaasde mij zeer in de tegenbegroting van de ChristenUnie dat zij de gevangenisstraffen wil verkorten. In deze tijd van onveiligheid en met de noodzaak om er serieus op te reageren verbaast mij dit in hoge mate.

De heer  Slob (ChristenUnie):

Wij verkorten de gevangenisstraffen niet in die zin dat wij pleiten voor een algemene strafvermindering voor mensen die iets hebben misdaan. Wij geven echter wel aan dat er misschien een aantal omstandigheden is waarin het mogelijk is om mensen hun straf niet in de gevangenis te laten ondergaan, maar om ze buiten de gevangenis aan het werk te zetten. Ze kunnen hierbij misschien zelfs de hesjes aan van staatssecretaris Teeven. Dit is een besparing.

De heer  Van Haersma Buma (CDA):

Dat is zeker een besparing, maar het was juist de bedoeling dat wij minder taakstraffen krijgen, omdat deze zo ontzettend weinig uithalen. We moeten in Nederland op een gegeven moment serieuze straffen opleggen. Een gevangenisstraf is een serieuze straf. Daar zou ik niet graag op willen bekorten.

De heer  Slob (ChristenUnie):

Ik gaf net al aan dat het moet gebeuren als het echt nodig is. Als mensen hun straf niet buiten de gevangenis kunnen ondergaan, moeten we het ook niet doen. Wij denken echter dat er bij een bepaalde categorie best mogelijkheden zijn om die actief aan het werk te zetten. Laten deze mensen zich dienstbaar maken aan de samenleving. Dan heb je een dubbele winst. Je hebt iets minder kosten voor de opvang die je moet regelen. Ook voor de samenleving is het zeer rendabel. Het gaat niet om een heel hoog bedrag, maar wat ons betreft mag hier wel over worden gesproken.

De heer  Van Haersma Buma (CDA):

De tweede en laatste vraag gaat over de plannen waarvan ik benieuwd ben of die in dit formulier staan, namelijk die om het grenstoezicht door te berekenen. Ik weet dat de ChristenUnie een partij is die over grenzen kijkt, maar het verbaast mij dat de burger moet betalen als die iets over de grens wil doen. Kan de heer Slob dit toelichten?

De heer  Slob (ChristenUnie):

Eerst dit. Er is een nieuwe, gecorrigeerde versie van de CPB-doorberekening van onze tegenbegroting. Een post was op een verkeerde groep neergeslagen, zodat wij nog dichter bij het kabinet uitkomen dan al het geval was. Het betreft met name de uitkomsten voor de EMU-relevante lasten, die nu voor 400 mln. staan ingeboekt. Dat bedrag loopt terug. Wel is er 100 mln. extra voor het bedrijfsleven, maar 100 mln. minder voor de burgers. Per saldo is dat dus nul. Ik hoop dat iedereen daarvan kennisneemt.

Dan het volgende. Als wij praten over bijvoorbeeld onze nationale luchthaven hebben wij nu ook al te maken met bepaalde heffingen. Dat is niets nieuws. Wij doen er nog ietsje bovenop. Dat is nodig omdat wij op andere terreinen het bedrijfsleven heel graag tegemoet willen komen. Wij willen graag dat arbeid goedkoper wordt. Wij doen daarvoor voorstellen die de staatssecretaris van Financiën uit het hart gegrepen zijn. Als hij daar toch mee doorgaat, krijgt hij daarvoor onze steun. Wij zorgen dat het bedrijfsleven ook wat meer mogelijkheden krijgt om oudere werknemers veel langer in dienst te houden. Dat is veel beter dan de heel grote groep van vijftigplussers die nu thuis zit te activeren. Wij kunnen de mensen beter aan het werk houden. Als wij op een bepaalde plek de lasten ietsjes verzwaren -- het gaat bij deze posten niet om heel hoge bedragen -- zorgen wij ervoor het bedrijfsleven op andere plekken volledig ten dienste te zijn. Wat de heer Van Haersma Buma en mij zou moeten verbinden, is zo veel mogelijk mensen aan het werk krijgen.

De heer  Van Haersma Buma (CDA):

Nu er een opslag komt op de prijs van het vliegticket, moet je je paspoort aan de Marechaussee laten zien?

De heer  Slob (ChristenUnie):

Dat is wel een heel rare samenvatting van wat in onze stukken staat. Ik heb de heer Van Haersma Buma al twee keren horen afvragen wat er in ons manifest staat. Ik raad hem aan het manifest te lezen. Hij heeft het immers gekregen. Daarna kan hij terugkomen.

Mag ik zo vrij zijn om het kabinet een waarschuwing mee te geven? Het kabinet moet oppassen voor het risico te verworden tot een kabinet van boekhouders. Ik heb alle respect voor boekhouders, maar regeren is meer dan berekeningen kloppend maken. Achter de cijfers van het kabinet gaan mensen schuil, Henk en Nel, Joke en Johan, Hein en Giny, maar ook Klaas, Annet en Achmed. Het rekenwerk van het kabinet raakt mensen in hun leven. Ik vind de discussies die wij in de afgelopen maanden over de ggz, het passend onderwijs en de pgb hebben gevoerd het meest illustratief. We zien een coalitie die zich krampachtig vasthoudt aan gemaakte bezuinigingsafspraken. We zien ook een staatssecretaris die alle kritiek op de exorbitant hoge bezuiniging op het pgb heeft weggewuifd en tot afgelopen donderdag nog durfde volhouden dat ook met dit bezuinigingsbedrag de zorg volledig gegarandeerd zou zijn. Op dat soort momenten stel ik mijzelf de vraag wie nou wie voor de gek houdt.

Bij het pgb doet zich ook nog eens het merkwaardige feit voor, waarvoor eerder vandaag al de aandacht is gevraagd, dat nota bene een kabinet van VVD en CDA, met gedoogsteun van de PVV -- bij twee partijen zit de V van vrijheid zelfs in de naam verpakt -- mensen hun vrijheid om regie over hun eigen zorg te voeren gaat afpakken om hen daarna naar de bureaucratie van de zorgkantoren te dirigeren. Ik heb begrip voor de moeite om greep te krijgen op dit soort open financiële regelingen, maar ik roep het kabinet en de coalitie op om het met wijsheid te doen. Doe dit ook met zo'n voorstel als de eigen bijdrage voor de ggz. Ik heb daarover in een interruptie met de heer Blok al gesproken. Natuurlijk moet je ook daarnaar kijken. Er zal wel wat minder geld naartoe moeten. Dat is onvermijdelijk. Maar pas op voor de meest kwetsbare groep, die de zorg gaat mijden en dan op straat terecht komt. Dan heeft minister Schippers even een voordeeltje door de eigen bijdrage, maar daarna komt de rekening echt bij minister Opstelten te liggen. In Rotterdam is een onderzoek gedaan. Daaruit blijkt dat als je één euro bezuinigt op deze groep, er twee euro aan veiligheidskosten bijkomen. Dan hebben we volgend jaar dus een nog veel groter probleem. Ik vraag het kabinet om ook hierbij wijsheid te betrachten. Wij hebben het afgelopen jaar bewezen dat wij, ook nu wij geen deel meer uitmaken van de regering, verantwoordelijkheid durven nemen voor moeilijke beslissingen. We hebben het kabinet gesteund bij het besluit over de politietrainingsmissie in Kunduz en recent ook nog bij het pensioenakkoord. Als we het niet met het kabinet eens waren -- dat kwam helaas ook regelmatig voor, maar ja, zo gaat dat in de politiek -- dan zijn we in het afgelopen jaar steeds met tegenvoorstellen gekomen. Zo doen we dat, al kan er wel een moment komen dat we dit niet meer verantwoord vinden, namelijk wanneer het kabinet bij andere voor ons aangelegen onderwerpen voortdurend niet thuis geeft.

Wij hebben dit jaar weer veel energie gestoken in de tegenbegroting. De rode draad in onze tegenbegroting is onze nadrukkelijke wens om deze tijd van crisis te gebruiken om toe te werken naar:

1. Meer duurzame energie;

2. Voldoende zorg voor elkaar en in het bijzonder voor hen die niet of moeilijk kunnen meekomen;

3. Voor jongeren als de burgers van morgen en goede plek creëren om op te groeien. Dat vraagt om een gericht gezinsbeleid.

Laat ik beginnen bij de gezinnen. Wij hebben ons in de fractie afgevraagd wie er binnen het kabinet eigenlijk verantwoordelijk is voor het gezinsbeleid. De naam van minister Kamp werd genoemd als bestuurlijk verantwoordelijke voor de afbraak van de kindregelingen. Daarna werd het pijnlijk stil. Toen zijn we op zoek gegaan naar aandacht voor het gezin in de Miljoenennota. Nou, dat viel ook niet mee. Er werd wat geschoven met geld van de kinderbijslag naar het kindgebonden budget. Er waren nog wat overhevelingen naar enkele ministeries van het eerder door dit kabinet ontmantelde ministerie voor Jeugd en Gezin en dat was het. Nou ja, niet helemaal. Want het kabinet kiest er wel voor, en dat komt in deze begroting voor het eerst tot uitdrukking, om bij het kindgebonden budget nota bene een tweekindpolitiek te gaan voeren, met grote financiële gevolgen voor gezinnen met drie kinderen of meer. Wie heeft zoiets verzonnen bij de coalitieonderhandelingen? Nu gaan er geruchten dat het teruggedraaid gaat worden. Ik heb het CDA ook gehoord, dat zelfs wil terugkomen op deze afspraak, waarmee het erkent dat het niet echt een goede afspraak was. Ik vraag het kabinet of deze geruchten kloppen. Is het kabinet ook bereid om verder te gaan, door de bezuiniging gewoon ongedaan te maken?

Anders is het namelijk een beetje het verdunnen van het geld. Dat is best plezierig voor de wat grotere gezinnen, maar dan gaat het op een andere plek weer weg.

Ik heb gisteren goed geluisterd naar de minister van Financiën; hij had een goed verhaal. Als hij terecht stelt dat wij het huis zo stevig mogelijk moeten maken, vraag ik dit kabinet wel om van de fundering van het huis af te blijven. Dat gebeurt helaas niet. Met pijn in het hart moet ik, namens mijn fractie, constateren dat in een jaar tijd het onderwerp jeugd en gezin zo goed als volledig van de politieke agenda van dit VVD-CDA-kabinet is verdwenen. Van de VVD begrijpen wij dat, want wij kennen deze partij uit de vorige periode. Van het CDA begrijpen wij het eerlijk gezegd niet. Ook over een belangrijk onderwerp als de transitie van de jeugdzorg van de provincies naar de gemeentes is het al maanden oorverdovend stil.

Ik vraag de minister-president om een voorbeeld te nemen aan zijn politieke vriend David Cameron, die in de afgelopen maanden publiek het grote belang heeft benadrukt van het gezin als "de hoeksteen van de samenleving". Hij noemde het ook letterlijk zo. Benut de kracht van gezinnen. Versterk de gezinnen waar dat nodig en mogelijk is. Besef dat gezinnen cruciaal zijn voor het functioneren van onze samenleving als dé plek waar de burgers van morgen opgroeien, en stop met de tweekindpolitiek.

Dit moet anders, dit kan ook anders. Ik overhandig daarom via u, mevrouw de voorzitter, aan het kabinet een jeugd- en gezinsplan om dit onderwerp nog meer op het netvlies van het kabinet te krijgen. Wij zouden dit graag gekoppeld zien aan daden. Daarom hebben wij ook in onze tegenbegroting de nodige aandacht besteed aan het gezinsbeleid en het jeugdbeleid.

De voorzitter::

Dank u wel. Ik zal ervoor zorgen dat de leden van het kabinet en de leden van de Kamer de beschikking krijgen over deze tekst

Ik neem aan dat er geen bezwaar tegen bestaat dat dit stuk ter inzage wordt gelegd bij het Centraal Informatiepunt van de Kamer.

(Ter inzage gelegd bij het Centraal Informatiepunt van de Tweede Kamer der Staten-Generaal.)

De heer  Slob (ChristenUnie):

Ik vroeg al eerder aandacht voor het toewerken naar een duurzamere economie: investeren in mensen, maar ook investeren in innovaties. Dat kan op heel veel manieren bevorderd worden; ik noem er enkele. Het uitgaan van meer verantwoorde economische principes. Het versterken van duurzame innovatie, met name via het mkb. Het in stand houden van het lage btw-tarief voor de bouw binnen het mkb; hierbij gaat het om ontzettend veel banen. Het financieel stimuleren van een schonere binnenvaart en visserij. Het belonen van bedrijven die hun best doen om oudere werknemers en mensen met een beperking een plaats in hun bedrijf te geven. Maar ook: het verder intensiveren van leer- en werkplaatsen in sectoren als zorg, onderwijs en veiligheid. In onze tegenbegroting is een groot aantal voorstellen op dit punt terug te vinden. Juist een tijd als deze kan benut worden om duurzaam, verantwoord ondernemerschap te bevorderen. Het is fijn dat steeds meer ondernemers in ons land die weg inslaan. Laten wij hen aanmoedigen, ook in ons beleid, in plaats van ontmoedigen.

In onze tegenbegroting vragen wij ook aandacht voor mensen in kwetsbare posities en voor de zorg die wij voor hen dragen. Het sociale fundament van onze samenleving mag niet aangetast worden. Waar het maar enigszins kan, zullen mensen in hun eigen levensonderhoud moeten voorzien; dat zeggen wij dit kabinet na. Daartoe moeten wij hen soms aansporen, en soms is daar zelfs enige drang en dwang bij nodig. Als mensen echter door omstandigheden niet of nauwelijks in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien, dragen overheid en samenleving daarvoor ook de verantwoordelijkheid. Dit kabinet wil meer verantwoordelijkheid bij de samenleving terugleggen; de heer Van Haersma Buma zei dit ook in zijn bijdrage. Daarin steunen wij het kabinet. Dan vraag ik het kabinet echter wel met klem om de samenleving in staat te stellen om die verantwoordelijkheid op zich te nemen. Ontneem de samenleving geen ruimte, maar bied haar ruimte. Stel ook gemeentes in staat om een verantwoord lokaal welzijns- en werkgelegenheidsbeleid te voeren. Gebruik de gemeentes niet als het straatje waar wij onze financiële problemen kunnen dumpen.

Het is geweldig als wij in onze samenleving zien dat mensen zich over elkaar ontfermen: over hun ouder wordende ouders, over hun buren of over hun collega's. Dat is ook hard nodig, want het aantal eenzame mensen in ons land is ongekend groot; dat is ook een ongemakkelijke waarheid in deze tijd. Daarom zeg ik ook het volgende tegen het kabinet. Ontmoedig niet, maar stimuleer de mantelzorg in ons land. Ontmoedig niet, maar stimuleer het vrijwilligerswerk. Waarom bezuinigt het kabinet op sociale veiligheid in steden? Ik heb daarop zonet de heer Blok geïnterrumpeerd. Dit is in strijd met het eigen beleid van het kabinet. Het is kortetermijnwerk; op lange termijn krijgt het hiervoor de rekening gepresenteerd. Waarom investeert het kabinet niet, zoals de ChristenUnie doet, in onderwijs, en geeft het kabinet het onderwijs en de ouders die de scholen dragen, niet veel meer keuzevrijheid?

Waarom bezuinigt het kabinet zo fors op het openbaar vervoer? Wij vrezen een kaalslag in het OV in de steden maar in op het streekvervoer, dat voor de plattelandsgebieden juist zo ontzettend belangrijk is. Graag een reactie op onze voorstellen in de tegenbegroting, die ook op dit soort onderwerpen betrekking hebben.

Ik wil nog aandacht vragen voor drie grote, internationale vraagstukken. Het eerste is al aan de orde geweest bij een interruptiedebatje dat ik voerde met de leider van de SP, de heer Roemer. Dit betreft het eenzijdig uitroepen van de Palestijnse staat. Ik respecteer de mening van de heer Roemer, maar ik heb echt absoluut een andere visie op dit onderwerp. Mijn fractie ziet het eenzijdig uitroepen van de Palestijnse staat als een reële bedreiging voor Israël en de vrede in het Midden-Oosten. Wij vinden dat het ons eerder verder weg brengt dan dat het ons dichterbij brengt. Ik vraag het kabinet om te blijven uitdragen wat men ook in de afgelopen week heeft uitgedragen, tot in de persoon van de minister-president toe, om te voorkomen dat dit echt zal gaan gebeuren de komende week.

Het tweede vraagstuk waarvoor ik aandacht vraag, is de situatie in de Hoorn van Afrika. Ook voor die situatie dragen wij een verantwoordelijkheid. Ik roep het kabinet op om in internationaal verband te blijven vechten voor structurele oplossingen voor deze grote problematiek. Juist in deze tijd immers wordt duidelijk dat alleen maar noodhulp bieden, hoe belangrijk dat voor de korte termijn ook is, geen echte oplossing is. Ik spreek mijn waardering uit tegen staatssecretaris Knapen over de brief die hij heeft gestuurd om ook echt daadwerkelijk iets te doen aan een land als Somalië. Daar ligt de kern van het probleem, maar ook de oplossing ervan. Laten wij hierin doorpakken. Helaas moet ik ook tegen dit kabinet en tegen staatssecretaris Knapen zeggen dat wij natuurlijk niet blij zijn dat het kabinet in het komende jaar bijna een miljard gaat bezuinigen op de allerarmsten van de wereld. Ik vraag de minister-president of het waar is dat de deur verder openstaat voor nog grotere bezuinigingen. Ik zou dat in- en intriest vinden, zeker als je de problemen van Nederland projecteert op wat er in dat deel van de wereld gebeurt.

Het derde vraagstuk betreft vrijheid van godsdienst en geweten. Ik roep het kabinet op, te blijven opkomen voor de vrijheid van godsdienst en geweten in de wereld. Ik roep de kabinetsleden op, zich onverminderd in te zetten voor vervolgden zoals Assi Habibi en haar familieleden in Pakistan en de belaagde Kopten in Egypte. Durf ook in landen als China en Saudi-Arabië de mensenrechten aan de orde te stellen. Het kabinet moet ook aan enige zelfreflectie doen. Als het met overtuiging zegt dat het blij is met de omwenteling in Tunesië, Egypte en Libië, maar vervolgens met diezelfde overtuiging ook actief handelsmissies blijft faciliteren naar Arabische landen die de doodstraf hanteren voor zaken als afvalligheid en bekering, en overspel en homoseksualiteit zit daar toch iets heel erg dubbels in. Wij zijn overigens ontzettend blij dat het vorige week is gelukt om de Nederlands-Iraanse evangelist Vahik Abrahamian en zijn vrouw Sonia naar Nederland te krijgen. Chapeau, ook voor de minister van Buitenlandse Zaken, die ik momenteel niet zie zitten in vak K.

Ik kom tot een slot, voorzitter. In de politiek houden we ons meestal alleen met problemen bezig, met ongemakkelijke waarheden waarbij het vaak zoeken is naar goede antwoorden. Het kan ons dan helpen als we ons vasthouden aan de bevrijdende waarheid dat we dit werk mogen doen in afhankelijkheid van en dienst aan onze God. Als we Hem zoeken bij ons werk, mogen we daar ook zegen op verwachten. Die houding wens ik het kabinet, mijn collega's in het parlement en allen die ons ondersteunen maar ook de Nederlandse samenleving van harte toe.

Voor meer informatie zie ook www.tweedekamer.nl.