Alleen uitgesproken tekst geldt

André Rouvoet: MdV! De toon van de Miljoenennota is somber: al drie jaar nauwelijks economische groei, snel stijgende werkloosheid en een oplopend begrotingstekort. Dat er ooit een omslag moest plaatsvinden na zeven vette jaren wekt geen verwondering, maar de omvang en de snelheid waarmee dat gebeurt doet dat wel. De regering schrijft de neergang dan ook terecht niet exclusief toe aan de internationale conjunctuurdip. Nederland kampt ook met sterk gestegen arbeidskosten en een zwakke productiviteitsontwikkeling, die ten koste gaan van onze economische slagkracht. Het valt mij op dat in de analyse in de Miljoenennota een verantwoording over het gevoerde begrotingsbeleid ontbreekt. Ten onrechte! Ik citeer met instemming de Raad van State: “Het is van belang na te gaan hoe het komt dat Nederland onvoldoende gebruik heeft gemaakt van de hoogconjunctuur om structurele verbeteringen in de overheidsfinanciën aan te brengen, ondanks eerdere waarschuwingen. Het contrast tussen de huidige situatie en eind jaren negentig beschrijft de Miljoenennota in termen van de ‘prijs van het succes’. Deze typering suggereert onvermijdelijkheid, waarmee wordt vergoelijkt wat veeleer kritisch zelfonderzoek behoeft.” De Raad geeft voor dat zelfonderzoek een schot voor de boeg: “Het pro-cyclisch effect van het beleid uit die jaren roept nu een pro-cyclisch effect naar de andere kant op. Het huidige, forse ombuigingspakket drukt door bestedingsuitval op korte termijn de economische groei.” Heeft minister Zalm terugkijkend ook de indruk dat hij de goede economische tijden onvoldoende heeft benut om buffers te vormen voor de slechtere? Ik nodig de heer Zalm uit tot kritisch zelfonderzoek, en vraag hem ook of ‘pappen en nathouden’ voor dit onderdeel van het Paarse beleid gold. Naar de mening van de ChristenUnie is een les in dit verband, dat de automatische stabilisatoren aan de inkomstenkant volledig moeten werken. In de vette jaren moet aan de magere gedacht worden, dus geen vaststaand deel voor lastenverlichting bij inkomstenmeevallers meer. Daarin verschillen we dacht ik niet met het huidige kabinet. Anders ligt dat nu we in economisch slechtere tijden leven. Want nu er sprake is van inkomstentegenvallers, leiden de afspraken uit het Hoofdlijnenakkoord niet tot het laten oplopen van het financieringstekort, omdat de grens van het EMU-tekort is gesteld op 2,5%BBP als veiligheidsmarge met het oog op het Stabiliteits- en Groeipact. Opnieuw laat de heer Zalm de automatische stabilisatoren dus niet volledig werken, maar kiest –naast uitgavenbeperking- voor lastenverzwaring. Het spreekt mij in het algemeen aan dat het kabinet zich sterk maakt voor het Stabiliteits- en Groeipact, maar is het economisch nog wel rationeel om krampachtig vast te houden aan zo’n veiligheidsmarge als we weten dat het tijdelijke economische dal hierdoor dieper wordt en het herstel trager verloopt? Is het economisch niet rationeler om inkomstentegenvallers volledig in het EMU-saldo te laten lopen? Dit zou ook de nodige souplesse opleveren in de richting van de sociale partners, voor wie het al veel pijn zou wegnemen als het kabinet bereid was de broekriem één gaatje (van zeg 0,1%) losser te zetten.

Een pikant detail in deze Miljoenennota vond ik dat voor het eerst niet meer wordt uitgegaan van volledig aflossing in 2030, maar van een staatsschuld van 15%BBP. Dat was jarenlang onbespreekbaar, dus graag een nadere uitleg op dit punt, want het lijkt me een majeure wijziging. Er zijn behalve schuldaflossing echter meer maatregelen nodig om de gevolgen van de vergrijzing op te vangen. Bij het Belastingplan komen we terug op de maatregelen om vroege uittreding tegen te gaan, maar ik vraag het kabinet of het ook nadenkt over maatregelen om aan het werk te blijven aantrekkelijker te maken, bijvoorbeeld door flexibeler vormen van pensioen en de pensioenleeftijd, demotiebeleid en herscholingsmogelijkheden? Voelt het kabinet voor een verkennende notitie over opvang van de gevolgen van vergrijzing? Ik verwijs daarbij ook naar wat de Europese Commissie heeft geschreven over het antwoord op de vergrijzing en naar de Duitse commissie-Rürup.

Voor de bevordering van de werkgelegenheid trekt het kabinet geen middelen uit, maar zet het vooral in op loonmatiging en snoeien in de sociale zekerheid. Ik mis beleid dat zich specifiek richt op arbeidsparticipatie aan de onderkant van het loongebouw, waar heel veel langdurige vacatures niet worden vervuld bij gebrek aan geschoold personeel. Aan de andere kant zet het kabinet in op verbetering van de productiviteit. Op dit punt ontbreekt het dit kabinet niet aan goede wil, maar wel aan goede ideeën. Waarom mis ik bij alle dromerij over innovatie en kenniseconomie de aandacht voor de opleiding van gewone, maar onmisbare vakmensen in het middelbare beroepsonderwijs, waar met name in het MKB en de maakindustrie grote behoefte aan is?

MdV! De kern van de kritiek van de ChristenUnie op de aanpak van het kabinet zoals blijkt uit de Miljoenennota luidde dat onvoldoende inspanning werd gepleegd om te voorkomen dat kwetsbare groepen over de rand glijden. Het is duidelijk wat het zwaarst weegt voor het kabinet: dat het begrotingstekort hoger uitvalt dan 2,5%BBP wordt meer gevreesd dan het risico dat de kwaliteit van publieke sectoren zoals onderwijs, zorg en veiligheid onder de maat raakt. Dat de rijksbegroting op orde blijft weegt zwaarder dan dat individuele huishoudboekjes van gezinnen en kwetsbare groepen rond het sociale minimum op orde blijven. We hebben het hier uitgebreid over gehad tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. Wat betreft de positie van chronisch zieken en gehandicapten las ik met instemming dat de Tegemoetkomingregeling voor buitengewone uitgaven inderdaad een open einde-karakter heeft. Mag ik de zinsnede erna: “Indien er overschrijdingen zouden optreden worden deze betrokken bij het algemene budgettaire beeld” vertalen met: “dan wordt het budget verruimt?”. Graag reactie. Het is tijd voor duidelijkheid over de medicijnknaak. Als die er onverhoopt zou komen, zou het kabinet dan voelen voor een vrijstelling boven de 65 jaar?

MdV, in de NRC stond afgelopen zaterdag een portret van een wijkverpleegkundige met een klein eigen autootje die er 80 euro per maand op achteruit gaat als gevolg van het autopakket van het kabinet. Daarnaast een portret van een senior manager met een glanzende lease-auto die er 60 euro op vooruitgaat. Voorzitter, dit soort effecten druisen in tegen het gevoel voor rechtvaardigheid. De ChristenUnie stelt voor om de bijtelling op te trekken naar 22%, en met de opbrengst soelaas te bieden voor beroepsgroepen die met hun eigen auto hun zakelijke kilometers moeten maken.

MdV, gemeentebesturen krijgt meer taken toegeschoven -denk aan de bijstand- maar leveren tegelijk fors in. De bezuinigingen lopen volgend jaar op tot 630 mln. euro. Hanteert het kabinet decentralisatie als bezuinigingsstrategie? Ik voorzie grote problemen als zij over twee jaar ook nog hun belastinggebied ingeperkt zien met de afschaffing van het OZB-gebruikersdeel. De ChristenUnie vraagt het kabinet om de Raad voor de Financiële Verhoudingen een nieuw advies vragen, waarin deze de eigen suggestie uitwerkt om tot een alternatief belastinggebied voor gemeenten met een vergelijkbare omvang als de OZB te komen.

Tot slot. Er is veel te doen over de subsidiekortingen op vrijwilligerswerk. De overheid trekt zich terug en wil meer verantwoordelijkheid geven aan de samenleving. Die beweging past in de visie van de ChristenUnie ten aanzien van soevereiniteit in eigen kring, maar als de samenleving meer verantwoordelijkheid krijgt voor de financiering, dan moet de fiscus zich ook terugtrekken. De ChristenUnie stelt daarom voor om in lijn met de commissie-Moltmaker de successiebelasting en het schenkingsrecht voor algemeen nut beogende instellingen geheel af te schaffen. Op dit punt heb ik een amendement ingediend/overweeg ik een motie.