DEN HAAG - De geloofwaardigheid en de betrouwbaarheid van de overheid staan op het spel. ,,We zijn in een kwetsbare fase beland.'' Het zijn grote woorden die ChristenUnie-kamerlid Arie Slob vol overtuiging in de mond neemt. Hij wil als een leeuw vechten voor herstel van het hoge overheidsambt.

Daar is ook alle reden toe. Met de regelmaat van de klok gaat het mis met de planning en uitvoering van grote projecten. Er gaapt een kloof tussen de almaar uitdijende Haagse beleidsnota's en de uitvoering. Die kloof tussen theorie en praktijk, waarschuwde de onafhankelijke Algemene Rekenkamer een tijdje geleden, raakt eveneens de geloofwaardigheid van de overheid. Wanneer de Kamer als controleur de regering op haar fouten wijst klinkt het afwerende: ,,sorry, het was zo ingewikkeld'' en volgt er een belofte om het leven te beteren.

In een terugblik op het afgelopen parlementaire jaar uit Arie Slob zijn zorgen over die ontwikkeling. Hij zegt het als een voordeel te ervaren dat hij noodgedwongen een tijdje uit de Kamer is geweest. ,,Dat leert je de betrekkelijkheid van de politiek goed in zien en vooral de inzichzelf gekeerdheid van de Haagse politiek.'' Sinds Slob begin dit jaar in de Tweede Kamer terugkeerde, voelt hij zich er anders tussen zitten. ,,Ik ben kritischer ten opzichte van het Haagse wereldje. Dat gevoel hoop ik vast te houden. Dat is nuttig voor m'n functioneren hier, maar ook voor mezelf.''

Passief
Deze week nam de Tweede Kamer unaniem een motie van Slob aan waarin een keihard oordeel wordt uitgesproken over de overheid. Door haar ,,passieve houding heeft de overheid onvoldoende ondernomen om een eind te maken aan het ondergrondse systeem van illegaal vooroverleg en prijsafspraken.'' Deze Kameruitspraak is een uitvloeisel van de parlementaire enquête naar de bouwnijverheid.

Slob: ,,Uit het rapport van die commissie bleek dat de overheid op verschillende momenten wist van de misstanden in de bouwsector, maar niks met die kennis deed. Bij de aanbesteding van de HSL-zuid bijvoorbeeld wist de hoogste ambtenaar op het ministerie van Verkeer en Waterstaat dat er iets niet in de haak was. Hij meldde het niet aan de minister. De Economische Controledienst (ECD) wist reeds in 1997 van een schaduwboekhouding. Met het toen opgemaakte proces verbaal werd niets gedaan. Er zijn meer voorbeelden te noemen.'' Daarom was het ChristenUnie-kamerlid ,,stom verbaasd'' dat diezelfde overheid durft te beweren dat ze niets van die verkeerde praktijken afwist. ,,Dan breekt m'n klomp. De feiten tonen aan dat op zijn minst er enige kennis was van de misstanden in de bouwsector. Dan mag ze zich niet achter onwetendheid verschuilen. Dat doet afbreuk aan de geloofwaardigheid van de overheid. Als het kabinet wel de sector wil aanpakken, en terecht, maar weigert verantwoordelijkheid te nemen voor haar eigen falen, dan is dat niet goed. Het valt me op dat dit geen incident is. Ook bij andere kwesties zag ik hetzelfde gebeuren. Bij de bespreking van het rapport over de vuurwerkramp in Enschede verschool een reeks bewindslieden zich achter de brede bestuurlijke rug van minister Klaas de Vries. Iedereen heette een beetje verantwoordelijk en daarom was niemand schuldig. Dat patroon keert telkens terug. Vorige week nog weer bij het C2000-project, het nieuwe communicatiesysteem van de overheid. Minister Remkes (Binnenlandse Zaken) stelde dat hij niet expres verkeerd handelde en beloofde het parlement beterschap. Dat doet me denken aan discussies die ik wel eens met mijn kinderen heb. Alsof er geen sancties kunnen volgen wanneer je niet expres fouten maakt. Dat moest er nog bijkomen, antwoord ik ze dan.''

Verdoezelen
Fouten van de overheid zijn al erg genoeg, die moet je niet willen verdoezelen of er vergoelijkend over praten omdat het allemaal zo ingewikkeld ligt. ,,Als dat de houding is dan raakt dat aan de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van de overheid. Ik ben daar enorm fel op'', zegt Arie Slob. De veelbesproken kloof tussen overheid en burger wordt door dat wegduikgedrag van de regering alleen maar groter.

De onder de paarse kabinetten ingeslopen sorry-cultuur, waarbij bewindslieden aan het pluche kleven en weigerden in geval van evident feilen hun verantwoordelijkheid te nemen, blijkt diep geworteld te zijn. ,,Ik moet helaas constateren dat de kabinetten-Balkenende nog geen trendbreuk laten zien ten opzichte van paars. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling. Vanuit onze visie op het van God gegeven ambt is het ontstaan en voortduren van die sorry-cultuur een pijnlijke constatering. De overheid behoort visie te hebben op het publieke deel van de samenleving om daaraan stuur te geven. Op die missie mogen we geen millimeter inleveren. Wat we de afgelopen jaren hebben gezien is dat er wel voortdurend op ingeleverd is. Dat maakt het allemaal heel kwetsbaar en riskant.''

Waarheidsvinding
De Tweede Kamer heeft de dure plicht de regering te controleren. Slobs motie, gericht tegen de onwetende overheid, noemt hij van belang als ,,waarheidsvinding''. ,,Als we dat als Kamer niet vastleggen was de helft van het enquêterapport over de bouwfraude weggegleden. De Tweede Kamer moet in dit soort processen in de toekomst scherper en alerter zijn.'' Het Kamerlid is van mening dat de Kamer meer tussentijds moet controleren of grote projecten binnen de gestelde kaders en budgetten blijven. ,,We moeten onze mogelijkheden als controleur van de regering niet overschatten, maar zeker niet onderschatten. De Kamer is goed in staat met de bestaande instrumenten de vinger aan de bestuurlijke pols te houden. Ook de Rekenkamer is een goed middel om controle uit te oefenen en kan op verzoek van de Kamer onderzoeken verrichten. Ook kan de Kamer zelf onderzoeken instellen.''

Arie Slob wil zijn eigen werk en dat van zijn collega's niet boven kritiek stellen. ,,De Kamer heeft af en toe de neiging mee te regeren. Heel duidelijk zag je dat bij de dure optuiging van de Betuwelijn. Het parlement moet niet overvragen. Na Enschede en Volendam zag je een reflex van de Tweede Kamer om, bovenop de kritische rapporten, nog van alles aan regeltjes en eisen toe te voegen die soms weer haaks stonden op de aanbevelingen.''

Slob ziet nog meer valkuilen waarin Kamerleden kunnen vallen. Meegaan met de waan van de dag is er zo eentje. ,,Als Kamer moeten we de lange termijn meer in de gaten houden. Het collectief geheugen van het parlement is, zeker na twee verkiezingen kort na elkaar, sterk verminderd. Het gevaar dreigt dat Kamerleden kiezen voor de korte termijn en even snel willen scoren. Voor die Kamerleden is soms het stellen van een vraag vanwege media-aandacht interessanter dan het antwoord op de vraag. Ik vind dat getuigen van een verkeerde houding van een volksvertegenwoordiger. Als kamerleden moeten we het lef hebben naar ons eigen functioneren te kijken. Dat kan beter. Het komt aan op je overtuiging en de innerlijke houding van het Kamerlid.''

Integriteit
Die houding en overtuiging acht Slob van wezenlijk belang om iets van het verloren gegane terrein terug te winnen. De recente aandacht voor de integriteit van overheidsambtenaren vindt hij een goed teken. ,,Wij riepen dat al vele jaren omdat de aandacht voor de hoogheid van het overheidsambt in de genen van onze partijen zit. Gelukkig wordt dat nu breder opgepikt. Als voorbeeld van die ontwikkeling zie je het opnieuw invoeren van de eed of belofte voor ambtenaren. Tot voor kort werd daar lacherig over gedaan, nu niet meer. Het is waardevol die eed te herstellen, want de praktijk heeft voldoende bewezen dat er het nodige aan de hand is. De integriteit van de overheid moet hoog op de agenda staan. Bestuurders moeten daarbij het goede voorbeeld geven. Dan sijpelt die cultuur vanzelf door naar beneden naar de ambtenaren. ''

Burger
De ChristenUnie-politicus heeft goede hoop dat een keer ten goede mogelijk is. Het feit dat alle fracties zich achter zijn kritische motie schaarden noemt hij ,,hoopgevend''. Bij alle kritiek op de overheid vraagt Slob ook aandacht voor de burger. ,,Die moet ook maar eens zichzelf in de spiegel bekijken. Dat de mondige burger de overheid aanspreekt is prima. Daar zit echter nogal wat eigenbelang bij. Rond de Enschede-affaire viel me dat ook op. Er was tot aan de ramp bij een aantal betrokkenen een afwerende houding ten opzichte van de overheid, maar na de ramp spreekt iedereen de overheid aan op haar verantwoordelijkheid. Dat is de hedendaagse reflex: als het goed gaat moet de overheid het liefst op grote afstand van de burger blijven. Gaat het mis, dan is de overheid verantwoordelijk. In dat opzicht moeten burgers en bedrijfsleven óók hun verantwoordelijkheid nemen'', stelt Slob. ,,Voor de overheid betekent het dat ze niet te meegaand moet zijn. De regering kan nu eenmaal niet aan alle wensen van burgers en lobby's tegemoet komen. Om de rug recht te houden en geen last te krijgen van slappe knieën is nodig dat de overheid met overtuiging en vanuit een sterke visie regeert. Die overheid durft ook 'nee' te verkopen en heldere regels te stellen.''

Bron: Nederlands Dagblad

door onze redacteur Piet H. de Jong