Bron: EO Visie week 40

Armenië. Een land waar velen zich weinig bij voor zullen stellen. Een land achterin Europa, ergens in de Kaukasus. Toch heeft het land een heel roerige geschiedenis. Zo richtten de Turken in 1915 een genocide aan die aan meer dan een miljoen Armenen het leven kostte.

Tweede-Kamerlid en vice-fractievoorzitter van de ChristenUnie Leen van Dijke voelt zich diep verbonden met Armenië. Niet alleen omdat zijn schoonzoon Armeens bloed heeft, „hoewel ik zonder hem waarschijnlijk niet op het idee gekomen was om erheen te gaan," maar juist ook omdat hij zich als christen verbonden voelt met het van oudsher christelijke land. „In Spreuken 31 wordt de koning gemaand te spreken voor hen die niet voor zichzelf kunnen spreken en op te komen voor hen die niet voor zichzelf kunnen opkomen. Nu, dat geldt ook voor internationale verhoudingen. Als ik voor dat land iets kan betekenen, wil ik dat graag doen."
Vanuit zijn positie in het parlement zet hij zich in voor de sociaal-economische en culturele ontwikkeling van het land. Daarnaast is een belangrijk doel voor hem de erkenning van de Armeense genocide.

Aardbeving
Het begon allemaal met een tweeweeks bezoek aan Armenië, samen met een aantal medewerkers van hulpverleningsorganisatie Dorkas.
„Ik wist dat het een arm land was. Maar toen ik eenmaal in dat land was en met verschillende mensen gesproken had, werd mij al heel gauw duidelijk hoe complex de problematiek van het land is. Tegelijk zag ik ook mogelijkheden om dat land te helpen. Armenië is een voormalige Sovjetrepubliek, met alle wonden van dien. De economie moest omgevormd worden naar een markteconomie. Voor Armenië was dat nog veel gecompliceerder dan voor andere ex-Sovjetlanden, omdat er in 1988 een zware aardbeving had gewoed die veel schade veroorzaakte en slachtoffers eiste. Daarbij was er een dreigend conflict met buurland Azerbajdzjan, vanwege de Armeense enclave Nagorno Garabach. En dan was er ook nog de problematiek met Turkije, geworteld in de genocide van 1915. Die twee conflicten met de buurlanden hebben Armenië economisch verlamd. Terwijl er juist met die landen handel gedreven kan worden.
Een ander belangrijk punt is dat Armenië van oudsher een christelijk land is, terwijl de daar omliggende landen voornamelijk islamitisch zijn."

Een land als Roemenië bijvoorbeeld heeft ook een Sovjet-verleden. Wat is dan het verschil met Armenië?
„Roemenië ligt toch heel dicht bij het rijkere deel van Europa en wordt daarom ook meer als een Europees probleem gezien. Dat land zal daarom veel meer kansen hebben om aansluiting te vinden bij de westerse welvaart. En hoewel de Zuid-Kaukasus geografisch bij Europa hoort, ligt het in onze belevingswereld helemaal niet in Europa. Terwijl het wel de achterdeur naar het andere deel van de wereld is, namelijk het Arabisch-islamitische deel."

Bijbel-zomerkampen
Leen van Dijke was in Armenië te gast in de Evangelische Gemeente in Jerevan, die onderdeel uitmaakt van een hulpverleningsorganisatie. „Ik heb daar met mensen gesproken die vanmiddag niet weten wat ze vanavond zullen eten, maar ook met ministers en de president. Ik kreeg toen in korte tijd een heel precies beeld van de problematiek in Armenië.

Na terugkomst heb ik met diverse Nederlandse ministers over Armenië gesproken. Toenmalig minister Zalm is vervolgens met een handelsdelegatie naar Armenië gegaan, en afgelopen zomer ben ik er zelf nog geweest om te zien of er mogelijkheden zijn om daar ook een ChristenUnie op te richten. Op die manier zouden wij het democratiseringsproces kunnen ondersteunen. Begin volgend jaar willen we er weer heen gaan, om concreet bij te dragen aan de oprichting van een ChristenUnie."

Het Tweede-Kamerlid is bovendien bezig om in Nederland kerken te interesseren voor het ondersteunen van de explosieve groei die de Armeens Evangelische Kerk doormaakt.
„De gemeente houdt bijvoorbeeld elk jaar bijbelzomerkampen voor kinderen. Afgelopen zomer hadden ze meer dan 10.000 kinderen die ze op die manier konden bereiken met het Evangelie. Helaas hebben de kerken niet genoeg geld om dit te blijven organiseren. Ik ben ervan overtuigd dat er wat betreft de verkondiging van het Evangelie enorm veel mogelijkheden zijn in dat land."

Isolement
De Nederlandse regering heeft Armenië technische ondersteuning geboden voor het op gang brengen van bijvoorbeeld de kwaliteit van wetgeving, de vormgeving van het justitiële apparaat, het belastingstelsel en de opbouw van het sociaal zekerheidsstelsel. Van Dijke: „Je ziet dat in Armenië de wil er wel is, maar dat de technische kennis ontoereikend is. En dan help je deze mensen niet met een zak met geld, maar door hun economie een kans te geven.
Hoewel Armenië door het conflict met Nagorno Karabach in een isolement is geraakt, en het in de hele geschiedenis al in de hoek heeft gezeten waar de klappen vallen - het is jarenlang een heel verdrukt en vervolgd volk geweest – laat ze wel zien werk te willen maken van verdere democratisering, van het op orde brengen van de rechtsstaat en de bestrijding van corruptie. Armenië doet het op die gebieden beter dan de buurlanden. Dus dit land zou eigenlijk een duwtje in de rug moeten krijgen. Zo maak je namelijk ook de omringende landen duidelijk dat die inspanningen door ons gezien en gestimuleerd worden."

Erkenning
Veel inspanningen van Van Dijke zijn gericht op de erkenning van de genocide. Vanuit de Turkse gemeenschap komt veel tegenwerking tegen de erkenning van de genocide. Ook de Nederlandse regering wil maar niet tot erkenning overgaan. „Maar het niet innemen van een standpunt, is een politieke daad," zegt Van Dijke, „namelijk het ruimte bieden aan ontkenning. Ik begrijp onze overheid wel; alles wat met Armenië te maken heeft, leidt tot reacties in de Turkse gemeenschap. En natuurlijk moet men het met een zekere voorzichtigheid benaderen, maar het mag niet zo zijn dat je weigert de genocide te erkennnen, omdat je de rust in de Turkse gemeenschap wilt bewaren.
Turkije zelf voert een actieve ontkenningspolitiek. Zij ontkent dat er ooit sprake is geweest van een georganiseerde campagne tegen het Armeense volk. Sterker nog, zij draait het verhaal om en beschuldigt Armenië van het aanrichten van bloedbaden. Terwijl talloze bewijsstukken onomstotelijk aantonen dat de genocide door de Jong-Turken heeft plaatsgevonden. Ik zal er dan ook voor blijven strijden dat de Nederlandse regering de Armeense genocide zal erkennen."

Waarom is die erkenning van die genocide nu zo belangrijk voor Armenië?
„Stel je eens voor wat het voor het Joodse volk zou betekenen als je de holocaust zou ontkennen. Dat zou een regelrechte belediging zijn. Het is zelfs strafbaar. Dus als je dan tegelijkertijd bezig bent met ruimte te laten voor ontkenning van de Armeense genocide, dan ben je tweeslachtig bezig.
Het houdt de Armeniërs zeer bezig. Praat met een Armeniër over Turken en je ziet de kleur van hun ogen veranderen. Een van de ministers in Armenië zei, toen ik met hem sprak over de ontwikkeling van het land, dat de erkenning van de genocide voor hen belangrijker was dan al het andere wat wij voor het land doen. Het is voor hen niet alleen een zaak van het verleden. Toen de generaals van Adolf Hitler hem erop wezen wat de internationale gemeenschap zou zeggen op de uitroeiing van het Joodse volk, zei hij: ‘Wie herinnert zich nog de afslachting van de Armeniërs?’ Alleen daarom al mogen we de Armeense geschiedenis nooit vergeten.
En gelukkig merk ik steeds meer dat ook de Turkse gemeenschap schoon schip wil maken met het verleden. In Parijs bijvoorbeeld, is een Armeens evangelische gemeente. Iedere zondag komen daar Armeniërs samen en vrij recent hebben zij een Turkse voorganger laten voorgaan. Dat betekent emotioneel heel wat voor die mensen. Die Turkse dominee heeft tijdens de dienst schuldbelijdenis gedaan ten overstaan van de Armeense kerkgangers en in tranen vergeving gevraagd aan God en Zijn gemeente. En dit voorval heeft geleid tot een hartelijke band tussen die gemeente en de Turkse christelijke gemeente in Turkije."

Wat kunnen wij leren van de evangelische gemeenten in Armenië?
„De mensen uit die gemeenten maken het kerk-zijn zichtbaar in heel hun dagelijks leven. Je ziet dat bijvoorbeeld in de manier waarop zij omgaan met het diaconaat. Aan de andere kant zouden wij hun misschien wat kunnen leren over de theologische doordenking van een aantal vraagstukken. Ik heb goede hoop dat we op dat punt stappen kunnen zetten."

Mirjam Hollebrandse