De afschaffing van de OZB beknot de gemeentelijke vrijheid en vergroot onderlinge financiële verschillen. Verlaging van de overdrachtsbelasting op woningen maakt de woningmarkt toegankelijker en geeft een duurzame economische impuls, vinden Leen van Dijke en André Rouvoet.

Vooral de VVD maakte zich er bij de formatie sterk voor: de afschaffing van de onroerende zaakbelasting (OZB) in 2005. CDA en LPF zijn meegetrokken in een maatregel waarvoor de motivatie niet dieper leek te gaan dan de wens om bij burgers in het gevlei te komen. Een leuke maatregel voor een verkiezingsstunt, maar onverstandig beleid voor een Miljoenennota. “Nog nooit werd met zoveel geld gesmeten met zo weinig argumenten”, stelde een hoogleraar economie onlangs. Zo zal het voordeel voor huizenbezitters, de belangrijkste reden voor de vermeende populariteit van de maatregel, beperkt blijven: het geld wordt via de loon- en inkomstenbelasting weer bij hen weggehaald, en in sommige gemeenten zullen burgers met een stijging van de rioolheffing (of de hondenbelasting) worden geconfronteerd. Overigens lijken sommige gemeenten nu al te anticiperen op de afschaffing door de OZB te verhogen. Het voordeel van de afschaffing bestaat er voor de burger slechts in, dat hij een envelop minder door de bus krijgt. In financiële termen gaat hij er echter niet op vooruit.

Inkomensverschillen
Eigenlijk kent de afschaffing van de OZB verder alleen maar nadelen. Enkele daarvan werden naar voren gebracht door onderzoekers van het Centrum voor Onderzoek van de Economie van Lagere Overheden (COELO) aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij wezen erop dat de verdwijning van de OZB de verschillen in financiële positie van gemeenten zal vergroten. Rijke gemeenten kunnen erop vooruit gaan, terwijl de positie van armere gemeenten kan verslechteren. Dat is het gevolg van het feit dat de twee miljard euro aan OZB-opbrengsten, die nu zeer verschillend zijn verdeeld over de 496 gemeenten, straks via heel andere verdeelsleutels zullen worden teruggegeven door het Rijk via het Gemeentefonds. De ombouwoperatie leidt waarschijnlijk tot grote chaos bij gemeenten als hier geen adequeate stappen door het kabinet worden gezet. Daar komt bij, dat een heel aantal gemeenten door de afschaffing van de OZB een instrument voor inkomenspolitiek kwijtraken: de OZB-kwijtschelding voor sociale minima verliest immers zijn betekenis.

Lokale vrijheid
Maar het echte bezwaar ligt dieper. De afschaffing van de OZB ontneemt de Nederlandse gemeenten een deel van hun lokale vrijheid om beleid te voeren. In een tijd waarin iedereen de mond vol heeft over versterking van lokaal bestuur en democratie, verzint het kabinet een maatregel die dit juist verzwakt. Wie wil dat de overheid dicht bij de burgers staat, moet de lokale overheden hiervoor de instrumenten natuurlijk niet ontnemen! Immers, gemeenten kunnen nu nog zelf beslissen of ze de lastendruk van de burgers willen verlagen, of dat ze de opbrengsten van de OZB willen steken in verbetering van openbare voorzieningen en veiligheid of de kwaliteit van de leefomgeving. Voortaan zouden de gemeenten alleen nog geld uit het Gemeentefonds ontvangen, volgens in Den Haag vastgestelde verdeelsleutels. De gemeentelijke zelfstandigheid wordt dan beknot door centralistische kaders. Zo is het veelzeggend, dat ook de gemeenteraad van Wassenaar zich tegen de afschaffing van de OZB heeft uitgesproken, ondanks het feit dat deze gemeente er financieel op vooruit zou gaan. Ook in Wassenaar vreesde men verlies van autonomie.

Verlaag de overdrachtsbelasting
De ChristenUnie heeft bij de presentatie van de Miljoenennota voorgesteld om niet de OZB, maar de overdrachtsbelasting te verlagen. Deze belasting drukt momenteel zwaar op de sterk gestegen huizenprijs. Wie een huis koopt van 210.000 euro, moet 6% afdragen aan de Staat: dat is 12.600 euro, waar niets tegenover staat. Voor de overdrachtsbelasting bestaat, in tegenstelling tot de OZB, nauwelijks een rechtvaardiging. Verlaging van de overdrachtsbelasting verlaagt de kosten voor woningaankoop; dat is goed voor starters met lagere inkomens en bevordert doorstroming op de huizenmarkt. Dat geeft weer een impuls in de economie, bevordert dat mensen dichter bij hun werk gaan wonen en levert daarmee zelfs een bescheiden bijdrage aan het fileprobleem. Kortom, van de verlaging van de overdrachtsbelasting zijn meer voordelen te verwachten dan van de afschaffing van de OZB. Het valt te hopen dat het kabinet dit tijdig inziet, aangezien sommige gemeenten nu al lijken te wilen anticiperen op de afschaffing van de OZB in 2005, door de OZB-heffing de komende jaren (nu het nog kan) te gaan verhogen. Daar worden burgers zeker niet beter van.

De auteurs zijn lid van de Tweede Kamer voor de ChristenUnie. Leen van Dijke is woordvoerder bij de Financiële Beschouwingen, André Rouvoet is woordvoerder Binnenlandse Zaken