Mevrouw Ortega-Martijn (ChristenUnie): Voorzitter. De combinatie arbeid en zorg is voor de ChristenUnie een belangrijk speerpunt. Ouders moeten de ruimte krijgen om zelf voor hun kinderen te zorgen, indien ze dit wensen natuurlijk. De ChristenUnie hecht er zeer aan dat ouders een primaire verantwoordelijkheid hebben bij de ontwikkeling van hun kinderen. Daarnaast dient er meer aandacht te komen voor mantelzorgers. Door zorg aan anderen leveren zij een grote en waardevolle bijdrage, ook doordat zij een besparing opleveren voor de schatkist. Dat moeten wij koesteren. Wat gaat de regering eraan doen dat mantelzorgers hun zorg kunnen blijven combineren met arbeid? Vandaag is de Dag van de mantelzorger. Dit is een goed moment om een positief signaal aan de mantelzorgers te geven. Wil de minister dit doen?

Een grote inspanning om de mogelijkheden voor de combinatie van arbeid en zorg te verbeteren is op zijn plaats. Wij moeten nog stevige stappen naar voren zetten. Een goede balans tussen werk en privé vraagt om maatwerk. De individuele behoeften van mensen die zorg geven en ontvangen moeten daarbij centraal staan. Zonder een flexibele indeling van werktijden en verlof gaat het echt niet lukken. De Taskforce DeeltijdPlus constateert terecht dat de arbeidsdeelname van moeders niet toeneemt naarmate hun kinderen ouder worden.

De participatie van moeders is in Nederland al hoog. Dat moeten wij koesteren. Wij mogen onze zegeningen tellen. Maar aan de andere kant mag men zich afvragen waarom mensen niet nog meer participeren. De ChristenUnie komt snel uit bij een standpunt dat wordt gekenmerkt door maatwerk, aangepast op de individuele behoeften van mensen. Mensen willen zelf hun leven inrichten waar het gaat om de zorg voor hun kinderen. Daarom ben ik wel teleurgesteld dat in maar een laag percentage van de cao's duidelijke afspraken staan over bijvoorbeeld thuiswerken, telewerken en flexibele werktijden. Hoe wil de minister dit verder stimuleren?

De ChristenUnie is fervent voorstander van de keuzevrijheid van ouders om voor hun kinderen te zorgen. Deze keuzevrijheid wordt ingeperkt door het kabinet met bijvoorbeeld het verdwijnen van de overdraagbare heffingskorting voor niet-werkende partners met kinderen tot vijf jaar. Het kabinet hoopt dat mensen met deze maatregel worden gedwongen om te werken. Is de minister het met mij eens dat persoonlijke aandacht voor kinderen in de eerste levensjaren van groot belang is voor hun ontwikkeling? In hoeverre gaat de regering uit van een brede visie op het gezin, met aandacht voor de combinatie van zorg en arbeid? Zo'n visie moet wat de ChristenUnie betreft uitgaan van ieders eigen verantwoordelijkheid. Bedrijven spelen daarbij een grote rol. Zij moeten zich laten leiden door gezinsvriendelijk werkgeversschap. Het personeelsbeleid moet voldoende flexibiliteit bieden om het werk met zorg te kunnen combineren. Maar de rekening mag niet alleen neergelegd worden bij de ondernemers. Het voorstel van het Europees Parlement om het zwangerschapsverlof te verlengen gaat een beetje voorbij aan de eigen verantwoordelijkheden. De rekening mag niet eenzijdig gelegd worden bij de bedrijven. Het voorstel is aan de andere kant ook een aantasting van het subsidiariteitsbeginsel. Het biedt totaal geen voordeel om de verlofregelingen aan de Europese Unie over te laten. De Europese landen kunnen dit prima zelf regelen. Ik hoor graag van de minister hoe hij zich sterk gaat maken voor dit standpunt bij de andere lidstaten. De Europese richtlijn biedt ook helemaal geen ruimte voor maatwerk. Het zwangerschapsverlof moet flexibeler worden gemaakt. Collega Koşer Kaya heeft daarover ook al een vraag gesteld. Mensen zouden bijvoorbeeld de laatste weken van een verlof flexibel over een aantal maanden moeten kunnen inzetten. Wil de minister toezeggen om hiervoor met een concrete uitwerking te komen? Graag zie ik dat ook de flexibilisering van het adoptieverlof daarin wordt meegenomen. Ten slotte moeten we ook breder kijken dan alleen naar de zorg voor kinderen. Het beleid moet aansluiten bij de levensloop van mensen. Er zijn tijden waarin je meer ruimte hebt voor werk en er zijn momenten waarop het geven van zorg extra aandacht vraagt. Dit kan ook bij het geven van mantelzorg het geval zijn. Een goede visie op het combineren van arbeid en zorg richt zich op al deze aspecten. Nu staat in het regeerakkoord dat er een vitaliteitsregeling zal komen. Kan de minister toezeggen dat via de vitaliteitsregeling gespaard kan worden voor het opnemen van verlof om mantelzorg te kunnen verlenen?