Onderstaand opinieartikel is verschenen in het Nederlands Dagblad

door Arie Slob

De eerste schooldeuren zijn deze week weer opengaan. Voor een deel van de bassischolen in Nederland zit de vakantie er weer op. En anders dan het kwik van de thermometer zal het aantal schoolgaande kinderen vanaf volgende week in hoog tempo verder stijgen. Voor we het weten, is de zonnige zomervakantie van het jaar 2003 definitief verleden tijd.

De start van een nieuw schooljaar confronteert veel ouders weer met de kosten van het onderwijs aan hun kroost. Die kosten zijn de afgelopen jaren explosief gestegen. Meer dan ooit is de noodzaak aanwezig de hoogte van deze schoolkosten te drukken. Dat vraagt om een inspanning van ouders en scholen. Maar ook van de overheid - anders dan minister Van der Hoeven ons recent wilde doen geloven.

Over welke kosten hebben we het? Laten we vooral kijken naar het voortgezet onderwijs. Dit cursusjaar zullen zo'n 900.000 kinderen het voortgezet onderwijs bezoeken. De schoolkosten die hun ouders moeten betalen, bestaan uit verschillende componenten.

Ouders met schoolgaande kinderen van zestien jaar en ouder zijn allereerst verplicht lesgeld te betalen. Voor het cursusjaar 2003-2004 gaat het om E 916 per kind.

Daarnaast vragen de meeste scholen, naast de contributie voor de oudervereniging, een vrijwillige ouderbijdrage. De hoogte daarvan verschilt per school. Scholen zijn verplicht aan te geven dat de bijdrage vrijwillig is, en ook waaraan de ouderbijdrage besteed zal worden. Het gaat vaak om 'gewenste voorzieningen die niet onder de rijksvergoeding vallen'. Daarnaast kunnen scholen ook nog een vaste bijdrage vragen voor materialen en gereedschappen, en ook nog een aanvullende bijdrage voor 'bijkomende kosten van materialen en gereedschappen'.

Schoolboeken

Een grote kostenpost in het voortgezet onderwijs zijn altijd weer de schoolboeken. Vooral de invoering van de basisvorming en de tweede fase heeft geleid tot een forse stijging van de boekenkosten. Verder leidde de wens de rugzak van jongere leerlingen wat minder zwaar te maken, tot het uitgeven van kleinere, vaak duurdere boeken. Daarnaast heeft het toenemend gebruik van ICT in het onderwijs invloed op de kosten. Veel ouders hebben ook vooral voor schoolgebruik een computer aangeschaft.

De post 'schoolbenodigheden' kan behoorlijk oplopen. Zeker in een tijd waarin schoolgaande kinderen duidelijke opvattingen hebben over de gewenste agenda's, schooltassen enz. Een korte rondgang over de afdeling schoolspullen van een groot warenhuis maakt duidelijk dat het aanbod overweldigend is. Dat geldt ook voor de prijskaartjes die aan de producten vastzitten.

En daarmee zijn we er nog niet. Scholen vragen vaak ook bijdragen voor deelname aan schoolactiviteiten. Vaak gaat het dan om excursies en schoolkampen. Ook daarbij kan het, gezien de gekozen bestemmingen, om forse bedragen gaan.

Dat geldt ook voor de post 'reiskosten'. Sommige ouders maken een principiële keuze voor een school voor hun kinderen. Daar moet soms ver voor gereisd worden, met alle kosten vandien.

Lesgeld

Als we al deze kosten bij elkaar optellen, komen we tot forse bedragen. Het Nibud heeft becijferd dat in het schooljaar 2000-2001 de gemiddelde totale schoolkosten voor bijvoorbeeld VMBO uitkwamen op E 471,93, voor HAVO op E 617, 59 en voor VWO op E 622,59. Over enige tijd komt het Nibud met nieuwe cijfers. Niet uitgesloten mag worden dat de nieuwe bedragen hoger zullen uitvallen.

Het gaat hier om gemiddelde bedragen. Schoolkosten kunnen per school nog behoorlijk verschillen. En ouders met schoolgaande kinderen van zestien jaar en ouder betalen ook nog eens lesgeld. Voor veel ouders betekent het onderwijs aan hun kinderen een forse aanslag op de gezinsportemonnee.

Nu zijn een deel van de kosten onvermijdelijk. Overigens mogen de gevraagde bedragen ook dan meer ter discussie staan, wat ons betreft. Zo zijn sommige scholen erg vaag over de vaststelling van de hoogte en de besteding van de vrijwillige ouderbijdrage. Ouders zouden daar meer de vinger bij kunnen leggen. Dat kan bijvoorbeeld via de medezeggenschapsraad.

Daar kan ook kritisch gekeken worden naar het boekenbeleid van de school in het algemeen en van vakgroepen in het bijzonder. Zijn de boekenprijzen ook een criterium bij het voorschrijven van boeken? Hier valt op sommige scholen nog een wereld te winnen.

Overheid

Maar de overheid hoeft daar niet met de armen over elkaar naast te gaan staan. Niet alle bedragen zijn onvermijdelijk. Waarom heft Nederland bijvoorbeeld lesgeld? Internationaal gezien staan we daarin behoorlijk alleen.

De fractie van de ChristenUnie heeft in november 2001 geprobeerd de verhoging van het lesgeld tegen te houden (als eerste stap naar afschaffing). Maar de toenmalige 'paarse' coalitiepartijen hielden dat tegen, ook al hadden PvdA en D66 toen al in hun verkiezingsprogramma's voor mei 2002 staan, dat het lesgeld zou moeten worden afgeschaft.

Daar komt bij dat Nederland het Internationale Verdrag Economische Sociale en Culturele Rechten ooit heeft ondertekend. Daarin staat dat secundair onderwijs kostenloos aangeboden dient te worden. Het heffen van lesgeld staat met dit verdrag op gespannen voet.

Ouders&Coo, de landelijke vereniging van ouders, ouderraden en medezeggenschapsraden in het christelijk onderwijs, heeft internationaal juristen gevraagd een uitspraak te doen over de wijze waarop Nederland met dit verdrag omgaat. Die uitspraak komt in september. We zijn benieuwd.

Verder zou de overheid de vaste prijs voor schoolboeken kunnen afschaffen. Schoolboeken worden dan wellicht goedkoper. Dat geldt ook voor het laten vervallen van de zogenaamde erkenningsregeling, waardoor het voor scholen verboden is rechtstreeks bij een uitgever in te kopen. De tussenhandel werkt prijsverhogend op de uiteindelijke boekenprijzen.

In de afgelopen jaren is hier veelvuldig over gepraat. Er loopt op dit moment een experiment, maar het schiet allemaal weinig op. De belangen van de boekenbranche zijn ook groot. Daarmee moet uiteraard zorgvuldig worden omgegaan.

Maar dat geldt óók voor de financiële belangen van ouders. Vooral voor ouders van meer schoolgaande kinderen, zijn de steeds maar stijgende onderwijskosten een zware last. Ondanks het feit dat ouders met een krappe beurs een beroep kunnen doen op een tegemoetkoming in de schoolkosten.

Het is niet te hopen dat de huidige coalitie CDA-VVD-D66 de teruglopende economische situatie als argument zal gebruiken om het onderwerp schoolkosten maar te laten rusten. Het regeerakkoord mist op dit punt iedere ambitie. En minister Van der Hoeven schreef in maart van dit jaar in een brief aan de Kamer, dat ,,de overheid maar beperkte invloed heeft op de schoolkosten''. Dat is allemaal veel te passief. Juist nu is een belangrijke inspanning van de overheid op dit front meer dan gewenst.


Arie Slob is lid van de Tweede Kamer voor de ChristenUnie en woordvoerder onderwijs.