Datum:           2 februari 2017

De heer Voordewind (ChristenUnie):
Voorzitter. "De vrijheid die wij voor onszelf wensen, mogen wij een ander niet onthouden." Die uitspraak komt van de bekende Abraham Kuyper, voormalig premier en gereformeerd voorman. Helaas heeft de nieuwe Amerikaanse president, Trump, besloten om mensen op grond van hun geloof en nationaliteit te weren uit Amerika. Hij heeft tevens besloten tot een tijdelijke vluchtelingenstop. Internationaal en ook hier in Nederland is daar terechte verontwaardiging over en heeft men er zorgen over.

Ik vraag de premier of hij het eens is met de Europese voorman Tusk, die Amerika in het rijtje bedreigingen plaatste van Rusland, China en de radicale islam. Helpt dit om de relatie met de Verenigde Staten te normaliseren? Een beetje zelfbewustzijn van Europa is prima, maar is het verstandig om de al aanwezige meningsverschillen op de spits te drijven, zo vraag ik de minister-president.

Wij willen dat Europa zich aan zijn principes blijft houden, zoals die zijn vastgelegd in het Vluchtelingenverdrag. De minister-president heeft daar gisteren ook nog goede dingen over gezegd. Deze bepalen dat je geen mensen terugstuurt naar een onveilig land.

De heer Knops (CDA):
De heer Voordewind zei zojuist hetzelfde in een interruptiedebatje met, ik meen, de heer Verhoeven van D66, maar de heer Tusk heeft dit niet gezegd. Hij heeft wel gewaarschuwd voor een aantal ontwikkelingen, maar hij heeft de Verenigde Staten, toch een trouwe bondgenoot, niet in het rijtje van IS geplaatst. Dat zou ik ook absoluut onwenselijk hebben gevonden. Misschien kan de heer Voordewind dat even corrigeren.

De heer Voordewind (ChristenUnie):
Ik heb hem zo'n beetje letterlijk geciteerd. Ik heb IS niet genoemd. Ik heb de radicale islam genoemd. Als de heer Knops de brief erbij pakt, kan hij zien dat de heer Tusk externe bedreigingen noemt. Hij noemt Rusland en China, maar ook de Amerikaanse administratie. Ik kan er dus niets anders van maken dan dat hij ook Amerika ziet als een bedreiging, in de context van de bedreigingen die nu op Europa afkomen. Misschien heeft hij het anders bedoeld, maar zo lees ik het wel in zijn brief.

De heer Knops (CDA):
Ik adviseer de heer Voordewind om de brief erbij te pakken. Dit beeld is in de media opgeroepen. Ik werd er in eerste instantie ook door getriggerd. Ik heb de speech erbij gepakt en hij zegt het niet. Hij noemt een aantal bedreigingen, een externe bedreiging, de brede geopolitieke situatie, en een interne dreiging, het nationalisme, het anti-EU-sentiment en de desintegratie van Europa. Hij noemt de Verenigde Staten niet in het rijtje van de radicale islam dan wel IS. Het lijkt me goed om de tekst van de heer Tusk nog even goed te bestuderen.

De heer Voordewind (ChristenUnie):
Dan moet ik de heer Knops toch vragen om de zin verder door te lezen. In de eerste paragraaf komt hij dan wel degelijk de Amerikaanse administratie tegen. Hij noemt president Trump weliswaar niet bij naam, maar hij noemt wel de administratie van Amerika. Vervolgens gaat hij door naar een tweede bedreiging en een derde bedreiging. Ik ben het helemaal met de heer Tusk eens als hij bedoelt dat Europa misschien meer zijn eigen verantwoordelijkheid moet nemen. Als hij echter bedoelt dat Europa moet uitgroeien tot een superstaat en er sprake moet zijn van verder federalisme van Europa en een verdere uitdijing van de taken van Europa — ik meen dat de heer Bisschop daar net ook een aantal voorbeelden van gaf — vraag ik me af of de heer Tusk zelf niet een bedreiging vormt voor het draagvlak van Europa. Ik neem aan dat we hierbij het CDA aan onze zijde hebben.

De heer Verhoeven (D66):
De heer Voordewind had het net over "zo'n beetje letterlijk citeren". Dat bestaat niet. Je citeert letterlijk of je citeert niet letterlijk. In zijn tweede interruptie op mij had hij het wel degelijk letterlijk over IS. Ik denk dat het niet zo bedoeld is, maar hij heeft het wel gezegd, dus het zou netjes zijn als hij dat even rechtzet. Hij vergeleek Trump wel degelijk met IS, alsof Tusk dat zo gezegd had. Dat ging net wat verder dan de feiten.

De heer Voordewind (ChristenUnie):
Ik heb het net niet genoemd in mijn tekst. Ik heb de tekst hier voor me. Het zou kunnen dat ik IS in een interruptie heb genoemd. Ik weet ook niet of je heel ver weg bent van IS als je het hebt over de radicale islam. Formeel heeft de heer Verhoeven echter gelijk: er staat niet letterlijk IS. De radicale islam staat echter wel degelijk in hetzelfde rijtje, zo geef ik de heer Knops nogmaals mee. Ik mag hopen dat ook de heer Verhoeven zich daar niet plezierig bij voelt.

De heer Servaes (PvdA):
Ik ben niet de woordvoerder van de heer Tusk en aan een welles-nietesdiscussie over wat er staat, hebben we ook niets. Ik wil het hebben over de zin die er staat: de verandering in Washington plaatst de Europese Unie in een moeilijke situatie, met de nieuwe administratie die de 70-jarige traditie van Amerikaans buitenlands beleid in question ... in twijfel — ik probeer het te vertalen — lijkt te trekken. De vraag is wat er mis is met die zin. Het is toch gewoon een feitelijke constatering en een prima analyse dat dit om een antwoord van Europa vraagt?

De heer Voordewind (ChristenUnie):
Het vraagt inderdaad om een antwoord van Europa, maar de heer Tusk schetst drie bedreigingen voor Europa: het populisme, interne verdeeldheid en externe bedreigingen. In die paragraaf noemt hij expliciet de Amerikaanse administratie. Ik kan het niet mooier of slechter maken: hij noemt Amerika zelf in het rijtje van externe bedreigingen. De heer Servaes kan het daar niet mee eens zijn, wat ik hoop. Wij kunnen elkaar misschien vinden in de conclusie van de heer Tusk, die zegt: Europa moet zich realiseren dat wij mogelijk onze eigen broek meer moeten gaan ophouden als het gaat om de veiligheid. Ik hoop dat de Partij van de Arbeid er dan in haar verkiezingsprogramma ook de 5 miljard bij gaat leggen die nodig is als wij echt afstand gaan nemen van Amerika en in Europa niet meer afhankelijk zijn van de defensieverdediging van de Amerikanen in NAVO-verband.

De heer Servaes (PvdA):
De vraag is over welke voorstellen de ChristenUnie zich zulke zorgen maakt, want die noemt Tusk ook. Ze gaan allemaal over veiligheid, over onze grenzen, over een sterker buitenlandbeleid en over het verslaan van terrorisme. We zijn het volgens mij allemaal eens dat de Europese Unie zich sterker moet inzetten voor die zaken. Wat heeft het dan voor zin om een beeld neer te zetten dat Tusk een vlucht naar voren wil maken? Ik hoorde de collega van de SGP dat net ook al zeggen en er allerlei andere zaken bij halen. Hier worden concrete voorstellen genoemd van zaken waar wij samen al tijden om vragen.

De heer Voordewind (ChristenUnie):
Verderop komt de heer Tusk, de voorman van de EU, met zijn voorstellen: hij stelt een verdere integratie van Europa voor. Dat sluit aan bij het Five Presidents' Report. Er komt een hele trits van zeer bezwaarlijke uitdijingen van de macht van Europa bij kijken, onder andere een Europees leger. Ik vond de lijn in het ingezonden artikel van de minister van Buitenlandse Zaken, hier aanwezig, zeer verstandig. Ik mag hopen dat de Partij van de Arbeidfractie die lijn van de heer Koenders ondersteunt. De heer Koenders heeft gezegd dat Europa niet verder moet uitdijen, maar dat wij terug moeten naar de kerntaken. Wij zitten met deze minister van de Partij van de Arbeid op diezelfde lijn.

Voorzitter. Ik kom nu op de Turkijedeal, waar de ChristenUnie altijd grote bedenkingen bij heeft gehad. Er zitten inmiddels ook in de Nederlandse azc's tientallen asielzoekers die gevlucht zijn vanwege bedreigingen van het regime-Erdogan, omdat ze mogelijk iets met de Gülenbeweging te maken zouden hebben. Dit toont maar aan hoe instabiel de situatie in Turkije op dit moment is. Vindt de minister-president het nog steeds verantwoord om vluchtelingen terug te sturen naar het huidige Turkije?

Ik kom op de Libiëdeal. We hebben een heel scala aan maatregelen gehad, die morgen op Malta besproken zullen worden. Laat ik eens constructief meedenken en niet meteen zeggen dat ik tegen een Libiëdeal ben. Daarmee begeef ik me vast op glad ijs, maar laat ik dat nou eens doen. Een aantal maatregelen is zeer te overwegen. Ook de ChristenUnie vindt natuurlijk dat die drenkelingen voorkomen moeten worden op de Middellandse Zee. We moeten daar dus constructief over nadenken met elkaar. Maar onder welke omstandigheden zou deze deal verstandig zijn? Ik mag aannemen dat we daarbij gelijk kunnen optrekken met de minister van Buitenlandse Zaken. Vindt ook het kabinet dat de UNHCR in staat moet worden gesteld om verantwoordelijkheid te nemen voor de opvang van vluchtelingen? We krijgen berichten van Amnesty International en andere mensenrechtenorganisaties dat de vluchtelingen in Libië nu echt behandeld worden als criminelen, dat ze mishandeld worden. Dat mogen we toch niet accepteren als we gaan nadenken over het serieus opvangen en helpen van vluchtelingen in Libië? Kortom, mijn vraag is: kan de UNHCR in een positie worden gebracht dat zij de volledige verantwoordelijkheid mag nemen, en niet zoals in Turkije, waar ze die verantwoordelijkheid niet volledig mag nemen van de Turken? Moet er dan ook niet beveiliging komen voor die opvangmogelijkheden? We weten dat er verschillende milities actief zijn in Libië. Als die beveiliging daar niet komt, zullen die kampen nog steeds niet veilig zijn voor externe bedreigingen. Moet er dan ook niet meer capaciteit voor UNHCR komen in samenwerking met EASO om daar de selectie en de veiligheidsscreening te laten plaatsvinden, zodat de meest kwetsbare vluchtelingen gereloceerd kunnen worden over Europa? We weten dat de meeste migranten die nu in Libië staan te wachten om de overgang te maken geen echte vluchtelingen zijn. Dat zijn economische migranten. Dat is een ander probleem. De meerderheid is economische migrant. Stel dat we daar in staat zouden zijn om die er uit te selecteren en IOM te ondersteunen om deze mensen humaan terug te laten keren. Dan blijven de meest kwetsbare vluchtelingen over. Ik geloof zelfs dat ik mij kan aansluiten bij het plan van Azmani dat zegt: laten we op het moment dat een goede selectie aan de buitengrens heeft plaatsgevonden, zelfs in Libië, openstaan voor resettlement. Laten we dan ook ruimharig naar UNHCR kijken hoeveel we dan zouden kunnen opnemen als het gaat om de meest kwetsbare vluchtelingen. We moeten constateren dat de vluchtelingen die nu die onveilige routes hebben genomen, meestal niet de meest kwetsbaren zijn. Moet Europa dan ook niet bereid zijn om zich te committeren om een aantal van de vluchtelingen die nu in Libië zijn niet via die bootjes naar Europa te laten komen maar via veilige routes naar Europa te laten komen, weliswaar gescreend en verdeeld over Europa? Ik hoor hierop graag de reactie van de minister van Buitenlandse Zaken.

Het zou naar de mening van de ChristenUnie pas verantwoord zijn om te investeren in Libië als daar echt de rechten van de vluchtelingen gegarandeerd zijn. Ik hoor hierop graag de reactie van het kabinet. Ik overweeg op dit punt wel een motie.

Voor meer informatie: www.tweedekamer.nl