Datum:            3 oktober 2012

Mevrouw Schouten (ChristenUnie):

Dit zijn bijzondere algemene financiële beschouwingen, niet alleen vanuit staatsrechtelijk oogpunt, maar ook omdat het waarschijnlijk de laatste financiële beschouwingen zijn van deze minister van Financiën.

Daar wil ik toch eerst even bij stilstaan.

Zes jaar lang heeft de minister het kabinet gediend, waaronder een aantal jaren gezamenlijk met onze fractie in een coalitie. Wij hebben altijd goed met elkaar samengewerkt, ook al waren wij het regelmatig niet met elkaar eens; dat moet kunnen. Ik wil dan ook allereerst veel respect en dankbaarheid uitspreken aan het adres van de minister van Financiën voor al het werk dat hij heeft verricht namens het kabinet.

De minister is echter nog niet klaar, want de begroting voor 2013 ligt nog voor. Die begroting is gebaseerd op het Lenteakkoord waarbij vijf partijen, waaronder de onze, de verantwoordelijkheid voelden om de overheidsfinanciën voor 2013 op orde te krijgen. Sinds maandag is daar een deelakkoord bij gekomen. De minister moet nu een begroting gaan verdedigen namens het kabinet waarvan de primus inter pares in zijn rol van onderhandelaar van een nog te vormen kabinet heeft aangekondigd de begroting op onderdelen alweer te willen amenderen. Dat moet de minister toch wel in een lastig parket brengen. Immers, welke begroting wordt hij nu geacht te verdedigen? Neemt de minister de uitvoering van een begroting voor zijn rekening die hij niet zelf zo heeft ingediend?

Gisteren legde de partijleider van de minister de bal bij de leden van het kabinet neer. Volgens hem moesten zij beslissen of zij hiermee konden leven of niet. Vandaar de volgende vraag aan de minister: kunt u dat? Ik vraag dit heel concreet op een aantal punten, te beginnen bij de lastenverzwaringen voor het bedrijfsleven die in dit deelakkoord zitten. Vindt de minister het verantwoord dat in een tijd waarin veel bedrijven failliet gaan of dreigen te gaan en waarin de werkgelegenheid al onder druk staat, de lasten met nog eens zo'n 600 miljoen verhoogd zullen worden? Ik noem ook de verslechtering van het structureel EMU-saldo van 600 miljoen die het pakket met zich meebrengt. Kan de minister daarvoor verantwoordelijkheid nemen?

Gisteren kregen wij een summier lijstje waarin de doorwerking van het pakket op de lasten en uitgaven wordt aangegeven. Dat lijstje riep vragen op. Als ik de maatregelen uit het deelakkoord naast de gepresenteerde saldi leg, kom ik tot andere lastenverzwaringen, namelijk hogere, voor het bedrijfsleven. Kan de minister de gepresenteerde cijfers toelichten? De heer Koolmees vroeg hier ook al naar. Ik sluit mij ook aan bij zijn vragen op het terrein van de koopkracht- en de werkgelegenheidseffecten. Is de minister bereid om voor de tweede termijn een indicatie te geven van de effecten van het deelakkoord? Ik weet dat het niet zijn akkoord is, maar ik ga ervan uit dat zijn ambtenaren altijd wel bereid zijn om te kijken wat er kan. Hoeveel mensen krijgen nu te maken met de overbruggingsregeling voor de verhoging van de AOW-leeftijd? De heer Plasterk wilde hierop niet ingaan. Hoe hoog is die overbrugging per persoon?

De heer Van Vliet (PVV):

Ik hoorde mevrouw Schouten praten over 600 miljoen extra aan lastenverzwaringen. Zij vroeg of dat allemaal nog te verdedigen valt door deze minister. De ChristenUnie heeft getekend voor het Kunduzakkoord. Voor 2013 hield dat een pakket in van zo'n 9 miljard aan lastenverzwaringen. Die 600 miljoen is procentueel niet dermate schokkend dat het een substantiële afwijking is van het Kunduzpakket. Is het realistisch dat mevrouw Schouten dat wel schokkend vindt en er vragen over stelt? Kan zij dat met droge ogen beweren? Zij heeft zelf toch ook getekend voor die 9 miljard?

Mevrouw Schouten (ChristenUnie):

Het klopt dat wij hebben getekend voor die 9 miljard, omdat u destijds wegliep. Als het aan u had gelegen, had er helemaal geen begroting voor 2013 gelegen of hadden wij het land in een economische wanorde gestort. Die verantwoordelijkheid hebben wij overgenomen. Inderdaad zijn er pijnlijke lastenverzwaringen. Ik heb dat ook nooit ontkend. Voor ons was het een bedrag waarmee wij een soort grens trokken. Nu zien wij dat er nog eens 600 miljoen bovenop komt voor 2013, een jaar waarin heel veel bedrijven het toch al heel zwaar hebben. Ik wil van de minister weten of hij daarmee kan leven. Hij zal een en ander straks misschien moeten uitvoeren, afhankelijk van de vraag hoe snel de onderhandelaars klaar zijn.

De heer Van Vliet (PVV):

Ik begon mijn betoog ook met de vraag of de minister ermee kan leven. Mevrouw Schouten spreekt mij rechtstreeks aan, maar ik spreek haar netjes via de voorzitter aan. De ChristenUnie tekent voor 9 miljard aan lastenverzwaringen in plaats van vooral te snijden in het vet van de overheid, iets wat de PVV zou doen om de burger in Nederland te sparen. Vanwaar die geschoktheid over 600 miljoen extra? Dat is immers geen substantiële wijziging van het Kunduzpakket. Is dat te verdedigen?

Mevrouw Schouten (ChristenUnie):

Ik kan mijn antwoord herhalen. U hebt het telkens over de puinhopen van Paars. Of hoe noemde u het precies? "Een paars puinhoopkabinet"? Ik wil u er toch fijntjes op wijzen dat het de PVV zelf was die deze puinhoop heeft veroorzaakt door geen verantwoordelijkheid te nemen voor moeilijke keuzes die gemaakt moesten worden in 2013. Uw fractievoorzitter heeft onderhandeld in het Catshuis over een pakket waar ook enorme lastenverzwaringen in zaten. Op het moment suprême trekt u uw handen ervan af en zegt u dat u de burger niet gaat belasten. Mijnheer Van Vliet, u verkoopt hier echt heel zoete broodjes waar u dat ook zelf niet kon. Sterker nog, u wilde er geen verantwoordelijkheid voor nemen.

De voorzitter:

Mijnheer Van Vliet, tot slot.

De heer Van Vliet (PVV):

Ik heb tien keer "u" en "mijnheer Van Vliet" gehoord. Ik spreek via u, voorzitter.

Wat zien we hier? De tactiek van mevrouw Schouten is gewoon geen antwoord geven, weglopen voor het antwoord. Ik vraag aan de ChristenUnie wat het verschil is tussen het Kunduzakkoord en dit nieuwe Herfst- of deelakkoord dat het zo schokkend maakt dat het dan voor haar plotseling niet meer te accepteren is. Ik heb het niet over de PVV, maar over de ChristenUnie en het verschil tussen Kunduz en het nieuwe deelakkoord.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie):

Het verschil is een lastenverzwaring voor bedrijven en gezinnen van per saldo zo'n 400 miljoen. Dat is het verschil. De heer Van Vliet zegt dat ik zo geschokt reageer. Ik vraag alleen of de minister dit kan verantwoorden. Ik vind het moeilijk om in tijden van crisis de lasten voor bedrijven nog meer te verhogen. Mijn antwoord aan de heer Van Vliet ben ik begonnen door te stellen dat ook wij accepteerden dat we lastenverzwaring voor het bedrijfsleven zouden doorvoeren. Daarvoor zijn we nooit weggelopen. We hebben er nooit over gelogen door te zeggen dat we het helemaal tot de laatste cent zouden kunnen gaan terugdraaien. Ik geef toe dat wij hebben getekend voor een pakket waarin die lastenverzwaringen zaten. Ik vraag mij af of de minister van Financiën een verdere verhoging voor zijn rekening kan nemen.

Voorzitter. Nederland sterker uit de crisis halen is een van de randvoorwaarden voor de VVD om toe te treden tot dit kabinet. De PvdA ging tot aan de verkiezingen voor het investeren in de economie. Het is winst dat de VVD de PvdA een lesje begrotingsdiscipline heeft geleerd, maar de wijzigingen op het Lenteakkoord kunnen onmogelijk een versterking zijn van de economie. Het duurzaamheidspakket dat geschrapt wordt, bevatte juist diverse maatregelen om noodlijdende sectoren als de bouw, maar ook de agrosector op duurzame wijze te stimuleren. Het is onbegrijpelijk dat zowel de VVD als de PvdA dit zomaar terzijde schuift. Dat constateren niet alleen wij, maar ook VNO-NCW en LTO Nederland. Daar sta je dan als vriend van de werkgevers, zeg ik tegen de VVD. Mijn fractie wil het duurzaamheidspakket behouden voor volgend jaar. Wij zullen kijken of we daarvoor een amendement kunnen indienen.

Ook tegen studenten zeg ik: juich niet te vroeg. De langstudeerboete is van tafel, maar jullie krijgen er een sociaal leenstelsel voor terug. Dat levert heel veel effecten op. Onder andere heeft het CPB berekend dat 20.000 tot 35.000 studenten afzien van een studie als gevolg van het sociaal leenstelsel. Hoe wil Nederland een kenniseconomie zijn wanneer het de eigen studenten ontmoedigt om te gaan studeren? Bovendien hebben studenten meteen een schuld van €13.000 aan de broek als compensatie voor een te vermijden boete van €3000. Het moge duidelijk zijn dat de VVD en de PvdA nu het zoet hebben gepresenteerd, maar dat het zuur voor de studenten ook nog gaat komen.

Ik kom te spreken over Europa. Deze financiële beschouwingen spelen ook tegen de achtergrond van onzekere financiële tijden, helemaal waar het gaat om de ontwikkelingen in de eurozone. Elke dag zien we de beelden van massale protesten in een aantal zuidelijke lidstaten. Door het gebrek aan devaluatiemogelijkheden van de munt door noodlijdende landen vindt er interne devaluatie plaats, met als effect dat er een vicieuze cirkel naar beneden ontstaat. Het wordt tijd dat we dit ook eens onder ogen durven te zien en dat we durven uit te spreken dat landen niet letterlijk koste wat het kost bij de eurozone gehouden zouden moeten worden. Heel concreet doet deze situatie zich voor in Griekenland. De trojka is daar weer op bezoek. We wachten op zijn rapportage. We hoeven geen waarzeggers te zijn om te kunnen concluderen dat Griekenland niet aan de gestelde voorwaarden voldoet. Dit betekent weer meer geld voor de Grieken. Tijd is in dit verband ook geld. Tijdens de verkiezingscampagne heeft minister-president Rutte duidelijk aangegeven dat er geen cent meer naar de Grieken gaat.

Deelt de minister van Financiën deze mening?

Spanje speelt ook al maanden een kat-en-muisspel met Europa. Spanje ontkent in alle toonaarden nu hulp te gaan aanvragen. De ECB ziet zich daardoor gedwongen, de uitspraak te doen dat de bank onder voorwaarden ongelimiteerd staatsobligaties gaat opkopen. Dat is niets meer of minder dan een vorm van monetaire financiering, waarvoor de rekening bij de noordelijke lidstaten komt te liggen. Hoe taxeert de minister de situatie van Spanje? Hoe lang laat hij toe dat dit land de eurozone in zijn greep houdt?

Over het bankentoezicht komen wij later nog uitgebreid te spreken, maar ik wil er nu alvast een aantal opmerkingen over maken. Het kabinet geeft aan dat een complete bankenunie een optie is, maar een bankenunie kent veel afwentelingsgevaar en kan leiden tot risicovol gedrag van banken en overheden. Als het misgaat, wordt de rekening gedeeld en betalen wij met ons allen mee. Het kabinet wil pas een bankenunie als het Europees toezicht functioneert. Zelf constateert het kabinet dat dit lang kan duren. Ik kan er dus van uitgaan dat het kabinet zich, zowel bij de Ecofin-Raad als bij de Europese Raad, zal verzetten tegen elke verdere stap in de richting van de bankenunie zonder dat het Europees toezicht is geregeld. De heer Van Rompuy heeft de uitspraak gedaan -- dat is ook te lezen in de kranten -- dat hij bij de volgende Europese Raad versnelde uitspraken van de verschillende lidstaten wil over het invoeren van een bankenunie. Gaat de minister van Financiën hier dan niets op antwoorden, of zal hij stellen dat de voorbereidingen voor een bankenunie verder vormgegeven kunnen worden voordat wij überhaupt weten of het hele toezicht al rond is?

Een ander punt is dat de bankenunie kan leiden tot een tweedeling in Europa. Het Verenigd Koninkrijk zal hier nooit in meegaan. Wij accepteren dus straks dat er een Europa van twee snelheden zal ontstaan. Welke gevolgen zal dit hebben voor andere besluiten die nog in Europees verband genomen zullen worden? De Europese Unie komt hiermee verder onder druk te staan. Onderkent de minister dit gevaar?

Ons land staat volgend jaar voor een aantal fikse macro-economische uitdagingen: de kosten van de ouderenzorg blijven fors stijgen, de pensioenen staan onder druk, de woningmarkt zit op slot en de balansen van de kredietverstrekkers moeten verkort worden, wat gevolgen heeft voor de investeringen in het bedrijfsleven. Een nieuw kabinet zal deze uitdagingen moeten aanpakken om de economie te versterken en de solidariteit tussen de generaties te behouden. Buiten dit huis wordt er al veel en vaak nagedacht over de vraag hoe de terreinen van pensioenen, wonen en zorg met elkaar verbonden kunnen worden. Volgens de fractie van de ChristenUnie moet je die thema's inderdaad met elkaar verbinden om een adequate reactie te kunnen formuleren op de uitdagingen waar we voor staan. Deelt de minister deze visie? Wij willen graag dat de SER zich buigt over de vraag hoe de terreinen van pensioenen, wonen en zorg met elkaar verbonden kunnen worden en wat hiervoor nodig is in wet- en regelgeving. Is het kabinet voornemens om op dit punt een SER-adviesaanvraag te doen? Zo niet, dan overweegt mijn fractie om op dit punt een motie in te dienen, opdat de Kamer wellicht zo'n adviesaanvraag kan doen.

Eén concreet punt wil ik alvast uitleggen. Volgens de ChristenUnie moeten werknemers ervoor kunnen kiezen, het werknemersdeel van de pensioenpremie tijdelijk in te zetten voor de aflossing van de eigenwoningschuld. Hiermee snijdt het mes aan twee kanten. Enerzijds wordt hierdoor de veel te hoge eigenwoningschuld in Nederland verlaagd en zal dit de hypotheekverstrekking ten goede komen. Anderzijds bouwen mensen zo via het eigen huis zeker vermogen op, dat later ingezet kan worden als pensioen. Ziet het kabinet ook deze voordelen van het plan? Is het bereid om na te gaan wat hiervoor de mogelijkheden zijn?

De heer Dijkgraaf (SGP):

Het is een prachtige suggestie. De heer Van Hijum deed deze net ook. De RMU is ook bij ons langs geweest. Wij hebben het ook in ons verkiezingsprogramma staan. Er moet natuurlijk een heleboel uitgewerkt worden; dat zal mevrouw Schouten direct met mij eens zijn. De SER kijkt hier ook naar. Wat is het tijdpad van dat traject? Is dit te koppelen aan dat van de minister? Als het nog heel lang duurt, moeten wij er misschien eerder bij zijn, maar anders kan het misschien mooi aan elkaar geknoopt worden, zodat we via de SER nog een hoop informatie over dit traject kunnen krijgen.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie):

Naar mijn weten ligt er nog geen adviesaanvraag bij de SER over de koppeling van de drie terreinen. Ik heb de suggestie gedaan om die vraag daar wel neer te leggen. Het zijn heel grote uitdagingen en er moeten heel veel zaken geregeld worden. Dit onderwerp zou daar inderdaad onderdeel van uit kunnen maken. Als de minister zelf al mogelijkheden kan schetsen en kan aangeven wat ervoor nodig is, vind ik dat op dit concrete punt ook prima. Dit zal echter ongetwijfeld ook onderdeel uit gaan maken van een eventuele SER-adviesaanvraag die ofwel via het kabinet ofwel via deze Kamer gedaan kan worden.

De heer Dijkgraaf (SGP):

Als het goed is, ligt er in ieder geval een SER-adviesaanvraag over de koppeling van de grote thema's. Ik weet zeker dat het in ieder geval gaat over zorg en pensioenen, maar over de woningmarkt weet ik het niet zeker. We zullen morgen ongetwijfeld van de minister horen hoe de aanvraag er nu ligt en hoe deze in die richting aangepast kan worden. Die vraag hebben we in ieder geval gezamenlijk.

Mevrouw Schouten (ChristenUnie):

Prima, dat is goed om te horen.

Tot slot heb ik nog enkele concrete vragen over de begroting. Ik begin met de bouwsector. Ik zei net al in mijn interruptie op de heer Plasterk dat het met de bouwsector nog steeds heel slecht gaat. Bedrijven gaan massaal failliet en ongeveer 30.000 banen staan op de tocht. Vorig jaar heeft mijn fractie al aandacht gevraagd voor dit probleem en ik stel het nu weer aan de orde. Graag zien we dat het btw-tarief in de bouw in 2013 voor één jaar wordt verlaagd naar 6%. Ook de PvdA heeft hier al voor gepleit in haar banenplan voor de bouw. Wij zullen zien of we dit eventueel kunnen regelen. Ik denk namelijk dat dit voor de bouw een welkome en broodnodige verlichting zou zijn.

Ik heb nog een vraag over de technische uitwerking in de begroting. In het algemeen zijn de afspraken uit het Lenteakkoord goed nagekomen, maar op één punt, de bezuinigingen op het Infrastructuurfond, is het niet volgens de afspraken gebeurd. Bij deze bezuiniging is afgesproken dat het spoor en het Deltafonds, onze bescherming tegen hoog water, zouden worden ontzien. Dat was niet voor niets. De opgave om ons land goed te beschermen tegen het hoge water is immens, een miljardenopgave die nog grotendeels financieel gedekt moet worden. Een derde van de dijken voldoet bijvoorbeeld niet aan de wettelijke normen.

Wat schetste echter onze verbazing? Vanaf 2014 kiest het kabinet ervoor om ook het spoor en het Deltafonds aan te slaan. Dat moet toch een vergissing zijn. Deze minister is als Zeeuw immers doordrongen van het feit dat een goede bescherming van ons land tegen het water van levensbelang is en zou daar toch oog voor moeten hebben. Dat bleek ook overduidelijk uit zijn aanbiedingsspeech op Prinsjesdag. Hij gebruikte veelvuldig de metafoor dat de schuldencrisis de overheidsfinanciën aantast, zoals aanhoudend hoog water de dijken aantast. Reparatie en versterking daarvan verdragen geen uitstel. We moeten nog veel werk verzetten om het land hoog en droog te houden, aldus de minister. De bezuiniging op het Deltafonds telt op tot zo'n 600 miljoen euro in 2028. Wij vragen de minister deze vergissing te herstellen, niet alleen vanwege de gemaakte afspraken en het inhoudelijke belang, maar ook omdat er politiek breed draagvlak voor deze afspraak is. Dat bleek bijvoorbeeld ook uit het feit dat geen enkele partij in de doorrekening van de verschillende verkiezingsprogramma's op het Deltafonds bezuinigde.

Ik wil graag voor morgen of voordat de tweede termijn aanvangt een uitsplitsing van de generieke taakstelling en de specifieke bezuiniging op het Deltafonds en het spoor. Ik hoor graag van de minister of hij deze fout gaat herstellen. Anders moeten wij eventueel een amendement indienen.

Voor meer informatie: www.tweedekamer.nl.