De heer Cramer (ChristenUnie): Voorzitter. Op voorhand doe ik de mededeling dat ik waarschijnlijk niet tot het einde bij dit debat aanwezig ben. Ik wil vanavond nog terug naar huis. Ik wil daar niet te laat zijn, nadat ik vandaag en gisteren de hele dag in touw ben geweest. De situatie in de zuivelmarkt is nijpend. Stakende boeren en een extra bijeenkomst van de ministers van Landbouw geven aan dat het ernst is met de situatie. En als aanvulling op de woorden van de heer Polderman zeg ik: de kranten staan er bol van en het land licht er vol van. De fractie van de ChristenUnie kan het weg laten lopen of wegsproeien van melk niet waarderen. Dat is volgens mij echt een verkeerd signaal. Ik snap de onrust. Wij zijn ook ongerust. Dat de boeren zich roeren is goed. Dat de ministers zich nog eens buigen over de zuivelmarkt, is ook prima, maar de protesten moeten niet op deze manier gebeuren. De ChristenUnie vindt het logisch dat de boeren bezorgd zijn over de lage prijzen. Toch wil ik ook opgemerkt hebben dat de lage prijzen naar onze overtuiging een logisch gevolg zijn van een inzet in de richting van liberalisering. Liberalisering betekent grote fluctuaties in de prijs, dus ook naar beneden. Toen de prijzen hoog waren, waren de meeste boeren fan van de liberalisering. Ik snap hun inkeer. Wij dachten er al eerder zo over. De lage prijzen doen de Commissie beseffen dat noodmaatregelen nodig zijn: een vangnet, een wettelijk kader voor het sluiten van contracten tussen melkveehouders en zuivelverwerkers en een termijnmarkt. Met andere woorden: een vrije markt is kennelijk toch niet zo handig voor een product als zuivel. De afschaffing van de quotering is naar onze overtuiging ingezet zonder voldoende tegenmaatregelen. Naar ons idee is er ook onvoldoende oog voor de mogelijke gevolgen.

De ingestelde High Level Expert Group zal over een groot aantal zaken nadenken. Wat ons betreft gaat zij ook nadenken over structurele maatregelen die je kunt treffen om de negatieve effecten van de vrije markt tegen te gaan, zonder uit te komen bij boterbergen, en alles wat daarbij hoort. Zij moet ook gaan nadenken over een alternatief voor de afschaffing van de quota. Ik kan mij voorstellen dat we gaan nadenken over een flexibel Europees quotumsysteem, maar ben ook wel benieuwd of naast het zuivelsysteem in de VS en Zwitserland ook naar het systeem van Canada gekeken kan worden. Dan kunnen we bekijken waarom het daar anders functioneert dan bij ons. In de zuivelmarkt wordt regelmatig over de toch al negatieve rol van de Nederlandse Mededingingsautoriteit gesproken. Ik heb begrepen dat in de VS het landbouwbeleid een uitzonderingspositie heeft wat betreft de mededingingswetgeving. Het is het onderzoek waard om te bekijken of dit in Europa en Nederland ook zou kunnen. Dat biedt volgens mij meer mogelijkheden voor bedrijven om zich te organiseren ten opzichte van de grote marktpartijen.

De VS hebben in 1996 de quota afgeschaft. Dat leidde tot grote fluctuaties en problemen. Daarna zijn ze voor zover ik weet allemaal weer teruggedraaid. Dit geeft kortom aan dat liberalisering niet het antwoord is. Voor ons zou dit een les moeten zijn.

We ondersteunen het verzet van de minister tegen verhoging van de exportrestituties. Ik zie in de stukken de uitkomst van het verzet niet zo snel terug. Komt dat nog?

Weer ligt er een aanvraag voor markttoelating van ggo's. Ik verkeerde in de veronderstelling dat het wel even rustig zou zijn op dit dossier, maar dat blijkt dus niet zo te zijn. Op het onderwerp van de vrijheid voor teelt is gelukkig wat beweging te zien, nu ook de voorzitter van de Commissie, Barroso, heeft aangegeven hierin wel wat te zien. Maar we hebben ook gezamenlijk uitgesproken dat het huidige afwegingskader voor markttoelating niet meer voldoende is. Dit vergt aanpassing. Daarom heb ik moeite met het onomwonden ja van de minister bij stemming over de markttoelating van de drie maïsvariëteiten bij de komende Landbouwraad. Ik sluit mij aan bij de oproep van de heer Waalkens aan de minister, om zich van stemming te onthouden. Daarmee zou zij niet echt een uitzondering zijn en zou zij goed aansluiten bij de positie van Nederland als aanjager van een herzien afwegingskader. Ook denk ik dat dit in lijn is met eerdere discussies.

De heer Atsma (CDA): Wij verschillen van mening over dit laatste punt. Ik heb de heer Cramer niet gehoord over de importstop voor soja. In zijn eerste alinea's heeft de heer Cramer betrokkenheid met de melkveehouders uitgesproken. Dat is terecht, maar dezelfde betrokkenheid zou de heer Cramer ook kunnen uitspreken tegenover bijvoorbeeld de varkenshouders, die voor een groot deel voor hun veevoer afhankelijk zijn van de soja-import. Zij dreigen nu de volledige rekening voor hun kiezen te krijgen doordat wij extreem vasthouden aan de nultolerantie, die overigens nauwelijks te controleren is. Bij mij thuis staat het potje met sojasaus gewoon in de kast.

De heer Cramer (ChristenUnie): We gaan op een later tijdstip de discussie nog eens voeren over de nultolerantie. Dat heb ik althans begrepen. Ik wil alvast aangeven dat de keuzevrijheid voor de ChristenUnie van belang blijft. Dan is het ook van belang dat er ggo-vrije ketens zijn. Ik snap het bezwaar van collega Atsma, maar ik denk dat we met zijn allen ook de andere bezwaren onder ogen moeten zien. De ChristenUnie wil de ogen daar niet voor sluiten. Ik snap de problemen dus en wil graag naar een zorgvuldige oplossing. Maar nultolerantie zomaar opzij zetten, gaat mij op dit moment een stap te ver.

De heer Atsma (CDA): Maar zou u er wel voor zijn dat we, juist omdat het LEI gisteren met een uitvoerige rapportage is gekomen over de consequenties, even opletten op wat we aan het doen zijn en in afwachting van de naderende discussie niet verder werken aan de importstop? Wij gaan hierin tien stappen verder dan veel andere landen. Het is niet te controleren. Uiteindelijk is een groot aantal sectoren daarvan de dupe.

De heer Cramer (ChristenUnie): Ik snap de zorg van collega Waalkens, maar ik hoop dat hij begrijpt dat ik gisterenavond even wat anders aan mijn hoofd heb gehad dan de stukken van het LEI nog te lessen.

De voorzitter: Het was niet de heer Waalkens, maar de heer Atsma die de vraag stelde. Het is goed dat de vergadering bijna voorbij is.

De heer Cramer (ChristenUnie): Ik bied mijn nederige excuses aan beide collega's aan. Ik ben ook niet helemaal ggo-vrij meer.

De heer Polderman (SP): Het wordt laat, maar het is goed om te blijven opletten. Ik stel vast dat twee coalitiepartijen de minister oproepen om zich te onthouden van stemming over de ggo-toelating. Dat vind ik opmerkelijk. Ik ben benieuwd hoe de minister daarop gaat reageren. Misschien moet dit leiden tot een VAO. Dat zullen we straks zien. De heer Cramer meent lessen te moeten trekken uit de Amerikaanse situatie. Dat vind ik interessant. Hij zegt dat de quotering in Amerika is afgeschaft en dat men daarop is teruggekomen. Zegt de heer Cramer, nu wij de quotering hebben afgeschaft, dat de les moet zijn om haar weer in te voeren?

De heer Cramer (ChristenUnie): Een VAO hebben we niet nodig als de minister een stevige toezegging doet. Dit kunnen we vanavond dus gewoon afkaarten. Dan ben ik klaar en ben ik ook op tijd thuis. In eerste instantie is de ChristenUnie meegegaan met de zachte landing. Maar de zachte landing lijkt zo zacht te worden dat we verdrinken in de melkput. Dat heeft ons tot een heroverweging gebracht. Als het in de VS, het land dat bij uitstek door liberalisering wordt gekenmerkt, is teruggedraaid, waarom zou het in Nederland dan onbespreekbaar blijven? Ik vind dat je altijd oog moet houden voor de situatie. De problemen bij de boeren zijn buitengewoon groot. Ik geloof er niet in dat we het met tijdelijke steunmaatregelen gaan redden. Een tijdelijke opleving van de markt zal er ongetwijfeld komen, maar voor je het weet zit je voor het blok en duikt de mark weer naar beneden. Ik hoorde iemand zeggen dat we er maar aan moeten wennen dat we gaan produceren voor de lage wereldmarktprijs. Maar als de ondernemers melden dat zij in Nederland niet voor €0,40 per kilo kunnen produceren, wat moeten we dan? Ik vind dus dat we de ogen open moeten houden voor de noodzaak om de boeren een goede melkprijs te geven. Overigens ben ik niet voor een parlementair onderzoek, mijnheer Atsma. Ik zou mij wel kunnen voorstellen dat we een hoorzitting nieuwe stijl organiseren, waarin we mensen goed kunnen doorzagen en waarin we ook helder krijgen wat er aan de hand is. Een voorstel daartoe ondersteun ik.