Verslaving is meer dan alleen hersenziekte. Net zoals de mens meer is dan zijn hersenen. Dit basale inzicht is niet van vandaag of gisteren, maar lijkt toch onder druk te staan op grond van allerlei nieuwe neurowetenschappelijke ontdekkingen. Maar verslaving is een existentieel vraagstuk, het heeft met het hele mens-zijn te maken. Het grijpt in op ons lichaam, op het chemisch en hormonaal evenwicht, en op ons sociaal functioneren. Daarnaast gaat verslaving ook over geestelijke behoeften, die minder tastbaar en soms zelfs zweverig zijn. Maar helpt het ons daadwerkelijk verder als we het negeren?

De kwetsbare mens

Ik schrijf dit stuk vanuit een christelijk perspectief. Dat brengt mij ertoe om de mens te definiëren als een schepsel van God. Genesis biedt inzicht in de diepste behoeften van de mens en biedt tevens inzicht in de oorzaak van verslavingen. [[Het biedt tevens inzicht in wat wel eens de grootste reden kan zijn van verslavingen.]] God maakte de mens naar zijn beeld, een relationeel wezen die de opdracht mee kreeg hem te vertegenwoordigen en rentmeester te zijn over de schepping. De man en de vrouw waren [[meteen na de schepping]] “naakt en zonder schaamte” wat er op duidt dat zij volkomen kwetsbaar en vrij met elkaar omgingen, liefdevol en zonder maskers.
Genesis leert ons verder over de verleidelijke begeerten en hoe deze leiden tot allerlei relatiebreuken, maskers en het afschuiven van verantwoordelijkheden. De mens is vervreemd. De diepste, geestelijke, behoefte van de mens, liefdevolle relaties waarbinnen hij zichzelf kan zijn, lijken onbereikbaar geworden. De mens zoekt daarom naar instant vervulling, onafhankelijk zijn en een mooie buitenkant. Allemaal ingrediënten die verslavingen veroorzaken en in stand houden.

De weg naar herstel

Toegeven dat we ons leven niet in de hand hebben is volgens Don Williams de eerste stap naar herstel. De geestelijke ‘bestaanswond’ ontstaat doordat we vervulling van onze begeerten zoeken buiten de Bron van liefde, God. We zijn liever sterk, dragen een masker dan te erkennen dat we zonder God alleen en eenzaam zijn. Psychiater Gerald May voegt daarbij toe dat de rol van wilskracht en gehechtheid wel degelijk een belangrijke rol spelen. May beschrijft verslaving als een toestand waarin datgene waaraan wij ons hechten (en waarover wij controle meenden te hebben) ons in zijn greep heeft gekregen.
In die zin is zijn definitie van verslaving heel breed en zijn wij niet in staat tot het vrijelijk geven en ontvangen van liefde. We hebben dan ook de altijd aanwezige genade van God nodig om vrij te kunnen leven en liefde te geven en te ontvangen. Echter, moeten we daarvoor wel bereid zijn de woestijnen van ons leven binnen te trekken, om te worstelen met onze gehechtheid en antwoord te geven op de uitnodiging van genade. De spirituele weg door de woestijn is slechts geestelijk naarmate zij toegewijd is aan groei in liefde. (Zie ook de Logotherapie van Victor Frankl).

De kracht van contact

Dr. James Wilder benadrukt de noodzaak voor liefdevolle relaties benadrukt. Wilder heeft onderzoek verricht naar de samenhang tussen de vroegkinderlijke hechting en hersenontwikkeling, maar ook naar de invloeden van trauma’s en verslavingen op de hersenen. Hij komt tot opmerkelijke conclusies. Hij stelt dat mensen andere mensen nodig hebben om tot heelheid te komen in deze gebroken wereld. Het ervaren van liefdevolle relaties is een belangrijke voorwaarde voor de psychologische ontwikkeling van een kind maar ook voor herstel. In de benaderingswijze die hij voorstaat, zie ik veel overeenkomsten met elementen uit gedachtegoed uit de A.A. en de Presentietheorie van prof. Andries Baart. Een vrij leven is niet mogelijk zonder anderen om je heen en zonder zelf weer voor anderen klaar te staan, betoogt de A.A.
Het optrekken met evenwichtige volwassen mensen die een oprechte interesse tonen is niet voor iedere verslaafde weggelegd, maar is wel een mooie uitdaging voor onder andere de christelijke gemeenschappen in ons land. Juist hierbinnen zouden ‘hoeren, tollenaars en verslaafden’ een thuis moeten kunnen vinden. Ik zie het als uitdaging de spiritualiteit van de mens als volwaardig en relevant neer te zetten te midden van een discussie die woedt over ‘evidence based’ werken en financieel haalbare zorgprogramma’s.
Jelle Terpstra Coördinator van de PostHBO Verslavingszorg van de CHE, in Ede
 

reacties: jaterpstra@che.nl