Vergrijzing

Introductie
"De grijze tsunami", "the battle of ages" en "Streidt der generationen". Het zijn veel gehoorde kreten in debatten over vergrijzing die zich in heel Europa afspelen. De solidariteit tussen generaties komt onder druk te staan door een hoger wordende premiedruk op de werkende bevolking. Sommige oudere stellen in het debat over de AOW: "Ik laat me toch zeker niet de kaas van mijn brood eten". Dit terwijl jongeren van uitbuiting spreken door ouderen die heerlijk op Barbados van hun riante pensioen genieten. Beide posities lijken weinig constructief en realistisch.

Mij is gevraagd om vanuit de jongeren iets over ouderenparticipatie uit te spreken. U verwacht mogelijk de volle laag. Ik zal echter alles behalve vanuit het eenzijdige perspectief van mijn generatie spreken. Geïnspireerd door John Rawls' theorie van rechtvaardigheid' lijkt het ons goed om eens met z'n allen onder ‘de sluier der onwetendheid' te duiken, waarbij we niet van het belang van onze eigen generatie uit gaan. Of in termen van een aloude wijsheid: Wat gij niet wil dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet. Ik hoop dat u dat met mij wil proberen.

Het probleem
Even terug naar het begrip ‘grijze tsunami'. Er is helemaal geen sprake van een plotselinge ramp die door het gebruik van het woord tsunami wordt geïmpliceerd. Er is sprake van een geleidelijke, goed voorspelbare en structurele verandering. We gaan in 30 jaar van ruim 2 miljoen naar 4 miljoen mensen boven de 65, die gemiddeld ook nog eens veel ouder worden. Tegelijkertijd neemt het aantal mensen tussen de 20 en 65 jaar, die de premies op moeten brengen, met een miljoen af. En alhoewel Drees ooit de AOW op 50 jaar werken baseerde, is dat  nu gemiddeld slechts 35 jaar.

De probleemanalyse lijkt simpel. Toch stelt prof. gerontologie Dick Knooks in zijn boek ‘Het Metuzalem misterie' dat er sprake is van: een geïdealiseerd verleden, een slecht begrepen heden en een toekomst die we als we niet oppassen met angst en beven tegemoet moeten zien. Wat is dat toch? Willen we het niet begrijpen?

Heilig huisje
Waarom dit politiek taboe? "Aan de AOW wordt niet getornd". Het omslagstelsel, waarbij de huidige generatie werkende de huidige generatie 65+ financiert, lijkt daarom een gevangenis waarvan de sleutel 50 jaar geleden al weggegooid is. En alhoewel er naar de Zweedse aanpak gelonkt wordt als ontsnappingsstrategie, lijkt het voorlopig goed toeven in het gevang. Ook in het regeerakkoord wordt er met vrijwel geen woord gerept over ontsnappingsplannen.

Is de ChristenUnie bang om, in navolging van het CDA en de VVD, haar vingers te branden? Of staat het feit dat de vergrijzingproblematiek pas in de toekomst echt zal toeslaan een harde aanpak in de weg. (een fenomeen wat mij als milieukundige verdacht veel doet lijken op een andere groot probleem waar wij voor staan). Wat het ook moge zijn: Deze kop in het zand houding lijkt mij onwenselijk.

Aanpassingen
Dát de lastendruk op de krimpende beroepsbevolking flink zal stijgen staat als een paal boven water. Gelukkig kunnen deze schouders een zware last dragen, maar ze moeten er niet onder gebukt gaan. Een dergelijke hernia in de economische ruggengraat van de samenleving zou een negatiever effect hebben dan pijnlijke preventieve therapie. En voorkomen is altijd nog beter dan genezen. Aanpassingen zijn noodzakelijk!

Het palet aan mogelijke oplossingen is divers. Het doel is tweeledig: het genereren van meer premies en het uitgeven van minder. Een optie waarbij alleen het laats doel gerealiseerd wordt is de AOW-premie verlagen. Dit is gezien het grote aantal mensen dat geheel of grotendeels van een toch al krap AOW pensioen moet leven geen optie. De reeds in gang gezette fiscalisering is gezien de groeiende groep rijke ouderen echter wel gerechtvaardigd.

Ook langer doorwerken is een effectieve en gerechtvaardigde optie. Het is altijd Drees' plan geweest om de leeftijd langzaam op te voeren. Als we dit met het voorstel van 50 jaar geleden gedaan zouden hebben was de pensioenleeftijd nu tegen de 70 jaar. Feit is echter dat mensen gemiddeld stoppen rond 61e. Dit terwijl we steeds ouder worden.

De zeer zware beroepen daargelaten, lijken niet zo zeer lichamelijke, maar ‘geestelijke' factoren limiterend te zijn bij het langer doorwerken. Uit onderzoek blijkt dat men de zin in het werk verliest. Werken staat geluk in de weg. En het staat mensen vrij om geluk na te jagen, tenzij dit het geluk van anderen mogelijk inperkt. Dat laatste lijkt zeker het geval te zijn. Naast het omhoog brengen van de pensioensleeftijd to 67 met een maand per jaar, pleit Perspectief voor een actief beleid om mensen vooral door te laten werken tot 65. Hierbij moet de optie van demotie niet bij voorbaat afgeserveerd worden. Zeker als u bedenkt dat dé rede dat werkgevers graag hebben dat oudere werknemers eerder stoppen is dat ze te duur zijn.

Conclusie
Een ding is zeker; er moeten nu maatregelen genomen worden. Ten slotte zet ik nog even mijn pet op als milieukundige; we moeten uitkijken dat we niet in een democratische spagaat belanden waarbij alle impopulaire, maar broodnodige maatregelen op de lange baan geschoven worden. En waarbij duurzame ontwikkeling teruggebracht wordt tot een ‘Streidt der generationen'. Als dat onverhoopt toch het geval is vrees ik dat ik in moet stemmen met prof. Knooks stelling dat we vanuit een slecht begrepen heden de toekomst met angst en beven tegemoet moeten zien.