Twee jaar geleden was de ChristenUnie tegen de Europese Grondwet. De SP ook. En vervolgens een meerderheid van de Nederlandse bevolking ook. Je zou kunnen concluderen dat de ChristenUnie en de SP beter dan andere partijen aanvoelden welke gevoelens er onder de bevolking leefden met betrekking tot Europa. Maar het ‘nee’ van de ChristenUnie kwam niet voort uit populisme, uit klakkeloos volgen van een argwanend, eurosceptisch ‘volksgevoel’. We hadden een reeks heldere argumenten tégen de Europese Grondwet; die hebben we met verve uitgedragen toen er een referendum kwam waar wij níet om gevraagd hadden. Maar wij zijn geen anti-Europese partij, hoe graag de SP ons ook in dat kamp zou trekken. En dus waren we wel vóór een nieuw wijzigingsverdrag, want op basis van de bestaande afspraken is het niet mogelijk om een tot 27 lidstaten uitgedijd Europa nog transparant, democratisch en slagvaardig te besturen. Veel problemen vragen om een grensoverstijgende aanpak.

In november jl. behoorden de SP en de ChristenUnie tot de winnaars van de verkiezingen voor de Tweede Kamer. De SP heeft daarna binnen de kortste keren bedankt voor de verantwoordelijkheid om deel te nemen in een nieuw kabinet. De ChristenUnie heeft vervolgens wél die opdracht van de kiezer aanvaard, maar pas nadat er een akkoord was gesloten waarin tal van punten uit ons verkiezingsprogramma herkenbaar waren overgenomen. De passage in het coalitieakkoord over Europa was een mooi voorbeeld van onverdunde ChristenUnie-inbreng: ‘Gestreefd wordt naar een wijziging en eventuele bundeling van de bestaande verdragen van de Europese Unie waarin subsidiariteit en democratische controle zeker gesteld worden en die zich in inhoud, omvang en benaming overtuigend onderscheidt van het eerder verworpen ‘grondwettelijk verdrag’.’

Vorige week hebben premier Balkenende en staatssecretaris Timmermans in Brussel het door velen onmogelijk geachte behaald: de hierboven geciteerde afspraak uit het coalitieakkoord werd binnengehaald. Er komt géén grondwet of grondwettelijk verdrag, maar gewoon een ‘klassiek’ wijzigingsverdrag. En daarin worden de bevoegdheden van Europa en haar lidstaten scherp afgebakend. Het primaat ligt bij de lidstaten: uitgangspunt is dat beleid nationaal gemaakt wordt, tenzij grensoverschrijdende problemen een Europese aanpak vergen. Daardoor wordt een halt toegeroepen aan het weglekken van bevoegdheden via het Europees Parlement en het Europees Hof van Justitie. Tegelijk meet Europa zich geen hogere pretenties aan dan haar toekomen; geen ‘preambule’ dus waarin allerlei hooggestemde woorden worden gewijd aan de wortels van de Europese identiteit terwijl tegelijk welbewust de christelijke traditie wordt verzwegen. Verder krijgen we geen symbolen opgedrongen zoals de blauwe vlag met gouden sterren en een utopistische hymne (‘Alle Menschen werden Brüder’).
De afbakening van bevoegdheden en het afzien van grondwettelijke pretenties zijn de belangrijkste winstpunten. Maar ook het feit dat er geen Europese President en Minister van Buitenlandse Zaken komen, is niet zonder betekenis. Onbegrijpelijk dat de SP eerst moord en brand schreeuwde over zulke opgeblazen functionarissen, en dat ze het afschaffen ervan nu een ‘cosmetische wijziging’ noemt. Een technisch voorzitter is écht iets anders dan een President, en een ‘hoge vertegenwoordiger’ (ambtenaar dus) is écht iets anders dan een Minister van Buitenlandse Zaken. Titulatuur is geen cosmetica maar een afspiegeling van wezenskenmerken.
De SP vindt nu dat de ChristenUnie een draai gemaakt heeft; volgens Harry van Bommel waren we in 2005 tegen de Grondwet ‘omdat daarin geen verwijzing naar het christelijk geloof stond’. Dit is geen juiste weergave van de geschiedenis. De ChristenUnie was tegen een Europese Grondwet, omdat zij Europa niet wil laten verheffen tot superstaat. En daar kwam bij dat de toen voorliggende tekst ronkende beschouwingen bevatte over de gemeenschappelijke wortels van Europa, terwijl een verwijzing naar de christelijke traditie welbewust ontbrak. Nu echter komt er geen Grondwet maar een klassiek wijzigingsverdrag. Zo’n verdrag behoeft geen preambule en dus geen officiële geboorteakte van de Europese identiteit; de vraag naar de religieuze traditie van de unie is derhalve niet meer aan de orde. Wanneer echter de discussie over een preambule en de vermelding van onze ‘roots’ daarin opnieuw oplaait, zal onze principiële stellingname dezelfde zijn als voorheen.

Wij zijn blij met de afspraken die in Brussel gemaakt zijn, maar ze moeten nog wel verwerkt worden in een verdragstekst en daar zullen we scherp op toezien. In mijn reacties op de uitkomst van de Europese top heb ik de hoop uitgesproken dat het debat nu even níet gaat over een afgeleide kwestie (‘Komt er een referendum?’), maar over de inhoud. Wanneer te zijner tijd tóch die afgeleide kwestie aan de orde komt, zullen we – ongeacht hoe goed we de verdragstekst vinden en hoeveel vertrouwen we hebben in het oordeel van de bevolking – tegen een referendum zijn.
Omdat wat als ‘raadpleging’ gepresenteerd wordt, de facto het eindoordeel bij het parlement weghaalt. Dát is nu juist een vorm van sluipende bevoegdheidsoverdracht, een weglekken van verantwoordelijkheid waar de ChristenUnie als vanouds tegen is. De ChristenUnie is voor correctieve referenda, maar daarvoor is een grondwetswijziging nodig. De manier waarop nu met raadplegende referenda wordt omgegaan, deugt niet. In het belang van onze geloofwaardigheid zullen we dus opnieuw tégen een volksraadpleging over Europa zijn. De ChristenUnie gaat niet draaien omdat we zo graag nog even een bevestigend complimentje van de burger zouden oogsten.

Door: Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink (Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie).