‘Het moet anders en het kan beter’, dat is zo’n beetje de boodschap van Job Cohen tijdens de politieke beschouwingen een paar weken terug. Alleen hoe anders? En wat is beter? Cohen legt gevoelig de vinger op de pijnpunten: de lagere inkomens hebben moeite met de bezuinigingen, met name door het stapeleffect van meerdere maatregelen. Hij komt er echter niet aan toe een beter toekomstperspectief te schetsen. Wat eens het grote sociaaldemocratische blok was in de Tweede Kamer (53 zetels in 1977) ziet zich nu door diverse partijen voorbij gestreefd in de peilingen.

Net als de Partij voor de Arbeid heeft ook het CDA moeite de kiezer duidelijk te vertellen waar het naar toe moet. De partij wilde zo graag meeregeren dat men zelfs een handtekening zette onder een samenwerking met de PVV. Om het pluche te bewaren koos de partij ervoor het eigen partijprofiel even op een zijspoor te zetten. En als je naar het verleden kijkt is dat zo gek nog niet, want het aantal keren dat de partij in de oppositie zat zijn op een hand te tellen.

Na de vorige verkiezingen had het de partij wellicht goed gedaan zich politiek te heroriënteren om bij de volgende verkiezingen weer sterk voor de dag te komen. Nu rijdt het CDA met een lege benzinetank en passeert het tegen beter weten in een tankstation, in de hoop het nog te redden tot de volgende pomp. Een zeer risicovol besluit, zeker als je er onderweg achter komt dat je ballast overboord moet zetten om gewicht te minderen.

Wat opvallend is, is dat juist nu de verzorgingsstaat hervormd wordt, de twee partijen die deze verzorgingsstaat hebben opgebouwd aan de zijlijn staan te kijken als een ouder echtpaar die de ontwikkelingen in de maatschappij niet meer volgt. Waar is het fout gegaan?

Een belangrijk fundament van elke politieke partij zijn haar kernwaarden. De basis waarop het partijhuis gevormd is en van waaruit de kiezer aangesproken moet worden. En daar kunnen twee problemen gesignaleerd worden, die overigens gelden voor alle partijen.

Allereerst stemt de kiezer steeds minder vanuit een specifieke kernwaarde of set van kernwaarden. Steeds meer spelen verkiezingsdebatten over actuele thema’s een grote rol bij het bepalen van de keuze van de kiezer. En niet alleen de inhoud wordt beoordeeld, ook het ‘koppie’ speelt mee. En het moet gelikt overkomen, geen gestuntel. Een beetje de Amerikaanse stijl. Nadeel van deze ontwikkeling is dat het populisme in de hand speelt, omdat het accent niet meer op de inhoud ligt.

Daarnaast zien we dat sommige partijen hun traditionele kernwaarden in de ijskast hebben gezet. Het CDA heeft het tegenwoordig niet meer over ‘samen’, maar over ‘eigen verantwoordelijkheid’, een afgeleide van het neoliberale individualiteitsbegrip. De PvdA lijkt verrast door de linkse inhaalmanoeuvre van de SP en heeft geen nieuwe visie op de verzorgingsstaat die zij decennia terug onder leiding van Drees vormgaven.

Het heeft de VVD daarentegen geen windeieren gelegd om terug te keren naar de kernwaarden veiligheid en economie. De crisis blies het stof van deze aloude liberale kernwaarde af en opeens was de VVD de grootste partij in de Kamer. Overigens kwam deze winst niet door de kernwaarde, maar sterke afgeleiden daarvan die de kiezer op dat moment wisten te raken op actuele thema’s: veiligheid in de eigen buurt, harder straffen, een gezonde overheidsportemonnee.

Moet een partij zich dan aanpassen aan de kiezer? Zeker niet, dan verwordt het tot speelbal in de kiesvijver. De uitdaging is om de eigen kernwaarden vast te houden en van daaruit een oplossingsrichting te schetsen voor de actuele problemen die de kiezer de intrinsieke motivatie geeft op jou te stemmen. En dan geldt voor alle politieke partijen, niet alleen de nu zwalkende PvdA of CDA. Want één voordeel van de huidige tijdgeest: de kiezer heeft een kort geheugen en bepaalt steeds meer per onderwerp waar op te stemmen. Vandaag op je concurrent, maar morgen misschien wel op jou, als je je kernwaarde goed vertaalt.

De kern voor alle politieke partijen is dus om actuele thema’s vanuit de kernwaarden te bezien en van daaruit de kiezer aan te spreken. Want zonder kernwaarden wordt het een stuurloos bootje zonder thuishaven, ronddobberend op de zee van actualiteit en angstig voor die ene verkiezingsvloedgolf die het schip wellicht verdelgd.

Deze column is geschreven door Robert Heij (voorzitter PerspectieF) en verscheen op 13 oktober in het Christelijk Weekblad.