Redacteur: Pieter-Jan de Jong

Agentschap Frontex

Het agentschap Frontex – gevestigd in het Poolse Warschau - is verantwoordelijk voor de bewaking van de buitengrenzen van de EU. Ze ondersteunt reddingsoperaties op zee en het terugsturen van migranten. Wel zijn lidstaten in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor de grensbewaking. De rol van Frontex blijft dus een ondersteunende en coördinerende rol. Frontex zelf heeft geen grenswachten.

Er bestaan veel van dit soort agentschappen. Het netwerk van EU-agentschappen telt 37 gedecentraliseerde agentschappen en acht gemeenschappelijke ondernemingen, verspreid over 23 lidstaten. De Frontex is een agentschap die specialistische taken uitvoert van de Commissie.

Europese Unie als waardengemeenschap

De Europese Unie is echter niet alleen een economische en technocratische gemeenschap maar ook een waardengemeenschap. Dit betekent dat de lidstaten en organen van de Europese Unie tegenover elkaar en tegenover de rest van de wereld bepaalde waarden en beginselen wil uitdragen. Dat zijn bijvoorbeeld de waarden van de democratie, vrijheid, rechtsstaat, de rechten van de mensen zoals non-discriminatie, tolerantie, inclusie en niet onbelangrijk: vrede.

Om (enkele van) deze waarden te garanderen is er een Europees Hof van Justitie. Mensen kunnen daar naartoe als het hoogste rechtscollege van hun lidstaat hen in het gelijk heeft gesteld. Toetredende landen aan de Europese Unie moeten voldoen aan de Kopenhagencriteria. Daarnaast heeft de Europese Unie in 2000 het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie aangenomen. Tot slot kan de Europese Unie in een ernstig geval de procedure van artikel 7 van het Verdrag betreffende de Europese Unie inzetten. Dat artikel voorziet in de mogelijkheid om actie te ondernemen wanneer een lidstaat de Europese waarden schendt of dreigt te gaan schenden. Hiervoor is echter wel unanimiteit van de regeringsleiders in de Europese Raad vereist.

De push backs

Toch blijken deze instrumenten onvoldoende om de waarden hoog te houden. Zo blijkt uit de steeds verder verloederende rechtsstaat in Polen en Hongarije. Beide landen luisteren niet meer naar een uitspraak van het Hof van Justitie van mei 2020. De Europese Unie speelt daar nu (gelukkig) via de begroting op in. Ook de erbarmelijke omstandigheden van de vluchtelingen in de kampen op de Griekse eilanden zijn op of over het randje van menselijke waardigheid. De mechanismen van rechtspraak en artikel 7 blijken onvoldoende macht te hebben.

Ook de push backs zijn ernstige schendingen die we als Europa – waar we de ‘rule of law’ hoog zouden hebben moeten staan - streng moeten veroordelen. Vanuit het Europees Parlement klinken geluiden dat zij het vertrouwen opzeggen in de directeur van Frontex, Fabrice Leggeri. Los van de vraag of Frontex verantwoording schuldig is aan het Europees Parlement, staat het als een paal boven water dat tegen dergelijk handelen opgetreden moet worden. Want hoe kan de Europese Unie, immers een waardengemeenschap, zich op de hier bovengenoemde waarden beroepen terwijl zij zelf boten met mensen terugduwt de Middellandse zee op?

Op 8 december 2020 is gelukkig al wel een EU-sanctieregeling opgesteld waaruit volgt dat mensenrechtenschendingen bestraft kunnen worden. Daarin worden de EU-ambities en -prioriteiten in de betrekkingen met alle derde landen toegelicht. Dit gaat echter maar over een gedeelte van onze gedeelde waarden en zal met name gericht zijn op de wereld buiten de Europese Unie.

Daarom: wees als Europese Unie en als lidstaten actiever in het beleid om de waarden intern te waarborgen. Hoe dit precies in zijn werk gezet moet worden, gaat voor deze bijdrage te ver. Maar meet niet met twee maten! Waarom wel een sanctieregeling voor buiten de Europese Unie terwijl organen van de EU zelf mensenrechten schendt? Het waardensysteem brokkelt verder af wanneer de hand niet eerst in eigen boezem gestoken wordt en er niet streng gehandhaafd wordt op schendingen van dat waardensysteem. En gesteld kan worden dat de Europese Unie niet kan overleven als het geen gedeeld waardensysteem heeft.