Ik maakte tijdens mijn bachelor Geschiedenis een uitstapje naar een journalistieke minor. In de colleges kwamen onder meer nieuwswaarden voorbij, ‘eisen’ waaraan een gebeurtenis moet voldoen om nieuwswaardig te zijn. Eén van de eisen is ‘ondubbelzinnigheid’ wat betekende dat een gebeurtenis makkelijk te begrijpen moest zijn. De conclusie dat IS weliswaar territoriaal verslagen is, maar ideologisch niet, is te lastig. Zo’n conclusie slaagt niet voor de nieuwswaardentest.

Strategisch en symbolisch is de val van het laatste bolwerk van IS cruciaal. Hiermee is het IS-kalifaat opgedoekt. Een ideologie die geen territoriale thuisbasis meer heeft, is een belangrijk deel van haar aantrekkingskracht kwijt. Maar de taaiheid van IS-strijders die ervoor zorgde dat het kalifaat ruim vier jaar nadat het in 2014 werd uitgeroepen werd veroverd, vormt nu ook een factor van belang. De coalitie onder Amerikaanse leiding stond tegenover een IS-tegenmacht die niet terugdeinsde voor zelfmoordcommando’s, tunnels, boobytraps en het gebruiken van burgers als schild. Joseph Votel, hoofd van het Amerikaanse Centrale Commando, waarschuwt dat IS nog steeds leiders, strijders, zware wapens, handlangers, zo’n vijftig tot driehonderd miljoen dollar en een sterke ideologie bezit. Votel pleit ervoor om een offensief tegen IS in leven te houden. De vrees is dat IS-strijders zich gaan richten op aanslagen om te bewijzen dat ze nog niet verslagen zijn. Naar schatting beschikt IS over een netwerk van 15.000 tot 20.000 strijders. Op veel strijders in dit netwerk kan op elk gewenst moment een beroep worden gedaan. Er wordt geschat dat de terroristische groepering zich in een jaar weer kan herpakken en in de vallei van de Eufraat gebied veroveren.

De al te snelle constatering dat IS verslagen is geeft ook voer aan twee bekende autocraten. Vladimir Poetin weet Rusland uitstekend te presenteren als wereldmacht. Zijn troepen pronkten in Syrië met sterke staaltjes van Russische technologie (zoals precisieraketten) wat een duidelijk signaal afgeeft aan andere landen: oorlog met Rusland is een slecht idee. Ook kan Poetin bij de afwezigheid van Amerika zijn invloed in het Midden-Oosten verstevigen. Recep Tayyip Erdoğan grijpt eveneens zijn kans om met de Amerikaanse terugtrekking het Turkse offensief tegen Koerdische milities in Syrië uit te breiden. Het Syrische Democratische Front dat tegen IS vocht, werd geleid door Koerden en Erdogan ziet de Koerden als grote bedreiging. De Turkse minister van Defensie liet zich in december maar al te duidelijk uit over de loopgraven die de Koerden groeven: ‘Als de tijd daar is, zullen ze begraven worden in de loopgraven.’ De Koerdische militie die een grote portie van de strijd tegen IS voor de rekening nam, wordt domweg in de steek gelaten en de terugtrekking van Amerikaanse troepen is funest voor het vertrouwen in Amerika als partner in de strijd bij gezamenlijke coalities.

Het spreekwoord ‘de pen is machtiger dan het zwaard’ verwijst niet naar mijn journalistieke ambities, maar naar de IS-ideologie die inmiddels over minder wapenfeiten kan pochen, maar nog niet ontmanteld is. Het is niet zo dat met elke kilometer die werd heroverd op IS, ook de ideologie van de terroristische groepering een stukje aan kracht inboette. De ideologie blijft bestaan. De terugtrekking van troepen vormt bovendien een ideaal rekruteringsmiddel. Terugtrekking uit Syrië zonder dat het land gestabiliseerd is, betekent dat er een machtsvacuüm ontstaat waarbij niet uitgesloten is dat IS deze zal opvullen.

Hoe kan een ideologie worden verslagen? Volgens documentairemaker Matthew Heineman die in ‘City of Ghosts’ het dagelijks leven in Raqqa onder IS-bewind vastlegde, moet de ongeldigheid van een ideologie worden blootgelegd. Hij verwees in een interview naar het initiatief Jigsaw van Google. In plaats van dat een zoekopdracht als ‘ik wil me aansluiten bij IS’ zoals in 2014 en 2015 informatie over de strijd in Syrië en over het maken van bommen oplevert, staan publicaties over de wreedheden tegen moslims nu bovenaan in de resultaten. En à la ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’ gaf de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb in 2015 al een voorbeeld van een ideologisch tegenoffensief toen hij moslims opriep het debat aan te gaan. De karikaturale versie van de islam zoals deze door IS wordt neergezet kan het beste worden ontmanteld door moslims zelf die het gesprek daarover durven aan te gaan. Zolang je met ideologisch-gelijksoortige denkers omgaat, worden stereotyperingen en zwart-witte karikaturen van ‘wij’ en ‘zij’ alleen maar bevestigd en versterkt. Maar als je met een witte vlag waagt in het niemandsland, blijken er veel grijzer ideeën ten grondslag te liggen aan de wereldbeelden van de ander – maar ook van jezelf. Een aanpak voor alle extreme ideeën in de samenleving.