Datum:           4 oktober 2016

Mevrouw Schouten (ChristenUnie):
Voorzitter. Doorgaans kijk je in een beschouwing hoe het ervoor staat en blik je vooruit, maar onwillekeurig kijken wij bij deze Algemene Financiële Beschouwingen ook naar wat er is geweest. Het is, althans in missionaire status, de laatste begroting van het kabinet-Rutte/Asscher. In deze periode heeft Nederland de crisis soms letterlijk aan den lijve ondervonden. In deze periode zijn ook veel daken gerepareerd terwijl het stortregende. Het was niet optimaal, niet eenvoudig maar wel nodig. Mijn fractie heeft daaraan bijgedragen.

Het doel was dat de woningmarkt weer gezond kon worden en dat de AOW en de zorg niet alleen voor de huidige maar ook voor toekomstige generaties bereikbaar en betaalbaar zouden blijven. Bij al die afwegingen de afgelopen jaren stonden voor de ChristenUnie drie waarden centraal. 1) Wij moeten investeren in de kansen van de huidige generatie, maar zeker ook in die van toekomstige generaties. 2) Iedereen telt mee in onze samenleving. 3) Mensen en gezinnen hebben de vrijheid om hun eigen keuzes te maken.

Deze uitgangspunten hebben er ook toe geleid dat wij ons vorig jaar niet konden verenigen met het Belastingplan. Ons belastingstelsel werkt, om met de woorden van Leo Stevens te spreken, tweedeling in de hand. Het zet groepen tegen elkaar op: jong versus oud, zzp'er versus werknemer, huurder in de vrije sector versus woningeigenaar, en last but not least eenverdiener versus tweeverdieners. Het kabinet staat erbij en kijkt ernaar en heeft dit laten gebeuren.

Ook dit jaar is het kabinet erin geslaagd om een polariserend belastingplan in te dienen of laat ik het milder zeggen: een belastingplan dat de ontstane kloven niet verkleint. Vorig jaar heeft het kabinet 5 miljard verjubeld ten faveure van vooral de tweeverdiener zonder het inmiddels bejaarde belastingstelsel te hervormen. Die 5 miljard blijft bovendien grotendeels bij de consument op de plank liggen en draagt nauwelijks bij aan de economische groei, aldus de Macro Economische Verkenning. Als het het kabinet om economische groei te doen was, dan had het misschien beter gericht kunnen investeren. Ik kom daar zo nog op terug.

Laat duidelijk zijn: het moet de volgende keer beter. Lastenverlichting en herziening van het stelsel moeten hand in hand gaan. Wat mijn fractie betreft wordt het belastingstelsel snel eerlijker en eenvoudiger. Maar dat betekent niet dat het kabinet nu nog even snel op de valreep de scholingsaftrek schrapt per 2018 en zo over zijn graf heen reageert. Het kabinet gebruikt deze lastenverzwaring nota bene voor een deel om "rijksbrede begrotingsproblematiek" op te lossen, zo lees ik in de memorie van toelichting bij dit wetsvoorstel. Waar is de tijd gebleven dat inkomsten en uitgaven gescheiden waren? En wat vindt de minister eigenlijk van dit wetsvoorstel van de staatssecretaris?

Overigens begrijp ik wel dat de staatssecretaris nog snel even wat aftrekposten schrapt. Want met zijn beleid laat hij de Belastingdienst zo snel leeglopen dat onmogelijk al het werk en alle controles die nodig zijn voor dit soort aftrekposten blijvend kunnen worden gedaan. Mijn fractie maakt zich stevige zorgen over de gigantische uitstroom van medewerkers bij de Belastingdienst. Dit kabinet heeft de uitgaven onder controle gekregen, maar heeft het straks met een Belastingdienst waar tussen de 5.000 à 7.000 medewerkers vertrekken, de inkomsten nog wel onder controle? Verdwijnt er geen cruciale kennis bij de Belastingdienst? En hoe gaat staatssecretaris Wiebes voorkomen dat die cruciale kennis en ervaring verdwijnt? Lukt het hem om een deel van de medewerkers die hebben aangegeven te vertrekken, alsnog te behouden? Dat lijkt mij een betere strategie dan het inhuren van externen. Dat staatssecretaris Wiebes de fouten erkent is mooi, maar wat gaat hij doen om de fouten op te lossen, om te voorkomen dat wij in de toekomst belastingopbrengsten gaan mislopen?

Ten aanzien van eenverdieners heeft het kabinet de koopkracht met veel kunst- en vliegwerk net boven de nul gekregen. Laat ik het kabinet ook bedanken. Het heeft uitwerking gegeven aan de toezegging die aan ons is gedaan om de eenverdiener met een chronisch zieke of gehandicapte partner of kind tegemoet te komen. Dat neemt niet weg dat het verschil in belastingdruk tussen de een- en tweeverdieners met dit Belastingplan weer verder oploopt. Nu de zorgpremie gemiddeld harder blijkt te stijgen dan waar dit kabinet mee heeft gerekend, wordt de eenverdiener met een middeninkomen nog harder geraakt. Het was het kabinet dat op Prinsjesdag de ronkende boodschap uitdeed: iedereen gaat erop vooruit. Kan het kabinet aangeven of die belofte nog steeds geldt als er gerekend wordt met de werkelijke zorgpremie? Blijft dat kleine plusje, bijvoorbeeld bij die eenverdiener, dan nog staan? Ik krijg hierop graag een reactie.

De overheidsfinanciën zijn op orde en de economie trekt weer aan. Dat zijn bemoedigende berichten, maar de vraag is hoe duurzaam het is. Ik wil geen doemdenker zijn, maar binnenshuis kan de rust weer zijn teruggekeerd, buitenshuis stormt het nogal eens. De situatie bij sommige Duitse en Italiaanse banken is zorgelijk. We hebben in 2008 gezien waar problemen bij banken toe konden leiden. Nu zal de minister ongetwijfeld gaan wijzen op de bankenunie en de bail-in, maar nota bene het IMF heeft Deutsche Bank het grootste risico voor het internationale financiële systeem genoemd. Kunnen we volgens deze minister rustig gaan slapen of is de kans op een nieuwe systeemcrisis in de financiële sector aanwezig? En is het kabinet op dat laatste voorbereid?

Het ongekend ruime monetaire beleid van de ECB, met een kwantitatieve verruiming tot wel 80 miljard per maand en sinds kort ook het opkopen van bedrijfsobligaties, zou de panacee zijn voor de economische problemen in de eurozone. Of er positieve economische effecten zijn, is echter uiterst onzeker. Sterker nog: de Nederlandsche Bank zegt nu zelf dat de monetaire verruiming leidt tot vermindering van de rentebaten voor banken vanaf volgend jaar, met als gevolg dat banken juist minder krediet kunnen verlenen. Dus de monetaire verruiming en het rentebeleid van de ECB zijn niet alleen slecht voor de pensioenen en andere besparingen van Nederlanders, maar ook nog eens voor de Nederlandse banken. Kortom: nota bene onze eigen Nederlandsche Bank constateert dat het paardenmiddel van de ECB zichzelf in de staart bijt. Of monetaire verruiming positieve effecten heeft, is dus zeer twijfelachtig. Wat wel duidelijk is, is dat een medicijn aan de economie wordt toegediend dat bij de vorige crisis de facto een gifpil bleek te zijn. Het risico op bubbels door de hoge schulden die bijvoorbeeld op de woningmarkt worden aangegaan, is levensgroot. Onze nationale hypotheekschulden was, na enkele jaren te zijn gedaald, halverwege dit jaar ongeveer 10 miljard hoger dan een jaar daarvoor. Met de snel opwarmende huizenmarkt is het einde van deze stijging nog niet in zicht.

Het mantra luidt altijd dat de ECB onafhankelijk is en dat we er ons politiek niet mee dienen te bemoeien, maar dit beleid van de ECB treft wel veel gepensioneerden en huishoudens met besparingen en nu ook onze banken. Het vergroot het risico op nieuwe bubbels. Het haalt de druk van de hervormingsketel in Zuid-Europa, dat bij Frankrijk begint. We hebben nog geen begin van een antwoord op de vraag hoe we ooit QE zonder pijn kunnen gaan afbouwen. Dat is immers het vervelende van monetaire verruiming: of het werkt, is zeer twijfelachtig, maar dat verkrapping eigenlijk altijd economisch pijn doet, is wel zeker. Hoe kijkt de minister tegen deze vraagstukken aan? Hij moet zich hier toch ook steeds meer zorgen over maken?

Het wordt tijd dat we nu eens inzichtelijk krijgen wat de kosten en de opbrengsten van QE, van kwantitatieve verruiming voor Nederland zijn. Is het kabinet bereid het CPB te vragen om hier inzicht in te geven? We hebben het recht om te weten wat dit beleid van de ECB betekent voor nu en voor de lange termijn. Op die manier ontstaat er ook een eerlijke discussie en kunnen we zelf maatregelen gaan nemen die de mogelijke nadelen van het ECB-beleid ondervangen. Ik reken op een welwillende toezegging van de minister.

Als we onze economie op een geloofwaardige manier willen versterken, moeten we dat volgens de ChristenUnie niet doen met de bubbelmachine van de ECB, maar met hervormingen in Zuid-Europa en gerichte investeringen in Noord-Europa. Denk aan investeringen om onze economie echt duurzaam te maken en om de transitie naar een CO2-neutrale economie te kunnen maken. De Raad van State wijst ook op de noodzaak hiervan. Daar zijn grote investeringen mee gemoeid. Al jaren rept dit kabinet over een investeringsinstelling die hiervoor moet worden ingesteld. Er is tot nu toe niets noemenswaardigs genoemd op dit vlak. Komt die investeringsinstelling nog van de grond in deze kabinetsperiode?

Naast de grote investeringen die worden gedaan, ontstaan er vanuit gemeenschappen steeds meer relatief kleinschalige initiatieven om zelf te zorgen voor zorg, energie, voedsel of woningen. Dat gebeurt veel in coöperatieverband. Wat de ChristenUnie betreft verdienen dergelijke initiatieven de volle medewerking van de overheid. Onlangs hebben wij met de PvdA een notitie daarover uitgebracht. Een kenmerk van een coöperatie is dat de leden het kapitaal inbrengen en zo allemaal mede-eigenaar zijn. Juist voor de middelgrote coöperaties, bijvoorbeeld op het terrein van wonen, kan het nog weleens lastig zijn om voldoende kapitaal bij elkaar te krijgen om de coöperatie op te richten. Banken staan er ook huiverig tegenover, omdat het doorgaans maatschappelijke initiatieven zijn die niet gericht zijn op het behalen van rendement. Daardoor worden er drempels opgeworpen die wat ons betreft geslecht moeten worden. Is het kabinet bereid om te onderzoeken hoe coöperaties met een maatschappelijk doel beter toegang kunnen krijgen tot financieringsvormen of fondsen en om met concrete voorstellen te komen om dit mogelijk te maken?

Dit is laatste begroting van dit kabinet en een laatste kans om de goede dingen te doen voor dit land. Ik wens de bewindslieden hierbij veel succes toe. Als zij inspiratie nodig hebben voor goede voorstellen, dan verwijs ik hen graag naar onze tegenbegroting.

Informatie: www.tweedekamer.nl